ΕΝΑΣ ΓΙΑΤΡΟΣ ΣΚΕΠΤΕΤΑΙ ΚΑΙ ΓΡΑΦΕΙ (Σπύρος Απ. Δοξιάδης, Αθήνα, Ερμής 1977)

[Argirios Argiriou]

Από τον τοίχο του υιού του Aristos Doxiadis στο facebook στις 06/05/2021

Σπύρος Δοξιάδης, παιδίατρος, 1917-1991
Σαν σήμερα πριν 30 χρόνια έφυγε ο πατέρας. Βρήκα στη βιβλιοθήκη μου το "Ένας Γιατρός Σκέπτεται και Γράφει" (Ερμής 1977), συλλογή με δοκίμια και άρθρα από την περίοδο 1974-1977.
Σκέφτηκα πόσα θα είχε να πει και να πράξει μέσα σε αυτή την πανδημία. Παραθέτω δυό μεγάλα επίκαιρα αποσπάσματα. Θα ήθελα να ήταν εδώ να τα συζητήσουμε.
____________
Α. Από το μεγάλο δοκίμιο "Ο ρόλος του γιατρού στην κοινωνία" (1974) όπου περιγράφει τέσσερις ρόλους: θεραπευτής, ερευνητής, εκπαιδευτής, πνευματικός άνθρωπος. Το απόσπασμα είναι από το τρίτο μέρος "Ο γιατρός ως εκπαιδευτής"
...
Δεν είμαστε αρκετά φορτωμένοι με άλλα καθήκοντα; Δεν υπάρχει φόβος να δημιουργήσουμε αντιδράσεις, αν επεκτείνουμε το ρόλο μας τόσο πολύ;
Νομίζω υπάρχουν τρία επιχειρήματα που δείχνουν την ανάγκη να είμαστε εμείς εκπαιδευτές:
Το πρώτο είναι γιατί οι άνθρωποι αναζητούν αδιάκοπα πληροφορίες για θέματα που τόσο πολύ τους απασχολούν, όπως το θέμα της υγείας τους. Τις πληροφορίες αυτές θα τις πάρουν οπωσδήποτε. Αν εμείς δεν είμαστε πρόθυμοι να τις δώσουμε, θα τις πάρουν από πηγές που πάντως δε θα είναι τόσο αξιόπιστες όσο οι γιατροί. Θα τις πάρουν από συγγενείς, από τη γειτονιά, από εκλαϊκευτικά δημοσιεύματα. Βλέπομε επανειλημμένα πόσα περιττά άγχη δημιουργούνται από το διάβασμα άρθρων που δεν τα πολυκαταλαβαίνουν ή από πληροφορίες ανεύθυνων προσώπων. Ώστε το δίλημμα δεν είναι να δώσουμε εμείς πληροφορίες ή να μην τις πάρουν καθόλου, αλλά να δώσουμε εμείς σωστότερες πληροφορίες ή να τις πάρουν από πρόσωπα ανεύθυνα και χωρίς τις κατάλληλες γνώσεις.
Το δεύτερο επιχείρημα είναι ότι με την άνοδο του μορφωτικού επιπέδου σε όλες τις χώρες και οι άρρωστοι, αλλά πολύ περισσότερο οι υγιείς, δεν μπορούν πια να είναι ένα δοχείο που παθητικά το γεμίζουμε με δογματικές εντολές σχετικά με την υγεία του. Ο κόσμος είναι πιο μορφωμένος, τα έντυπα και τα άλλα μέσα επικοινωνίας τον φτάνουν πολύ ευκολότερα, παίρνει πάρα πολλές πληροφορίες για θέματα υγείας ή παραπλήσια και έχει αποκτήσει πια δικές του γνώμες και αντιλήψεις. Ο δογματισμός από τη μεριά μας μπορεί να φέρει αντίδραση και έλλειψη συνεργασίας. Χρειάζεται πολύ ενεργότερη συμμετοχή των μη γιατρών στην αντιμετώπιση κάθε προβλήματος που έχει σχέση με την υγεία του πληθυσμού. Γι’ αυτή την ενεργό αντιμετώπιση, που σημαίνει ενεργό συνεργασία με το ιατρικό επάγγελμα, χρειάζεται εκπαίδευση του κόσμου και η εκπαίδευση αυτή δεν μπορεί να έλθει παρά μόνο από μας τους γιατρούς.
Το τρίτο και ίσως σπουδαιότερο επιχείρημα είναι ότι σήμερα πια μπορεί να πει κανένας ότι δεν υπάρχει τομέας της ανθρώπινης δράσης που να μην έχει σχέση με τη σωματική και ψυχική υγεία. Η οικονομία μιας χώρας, η προστασία του περιβάλλοντος, το πολιτικό σύστημα, η δημοκρατική διακυβέρνηση ή η έλλειψη της, μέτρα καταπιεστικά ή φιλελεύθερα, όλα αυτά, άλλο από πιο κοντά και άλλο από πιο μακριά, έχουν επίδραση στην υγεία μας. Όταν λοιπόν είναι τόσο στενή η σχέση και τόσο αλληλένδετα τα προβλήματα, πώς είναι δυνατό εμείς ως γιατροί να απομονωθούμε μόνο στο ρόλο μας του θεραπευτή και του ερευνητή; Δεν είναι φανερό ότι μόνο αν δείξουμε ενδιαφέρον για όλα αυτά τα εξωιατρικά φαινόμενα και γεγονότα, θα μπορέσουμε να βελτιώσουμε την υγεία ενός πληθυσμού για τον οποίο είμαστε υπεύθυνοι; Για να βελτιώσουμε όμως την υγεία που εξαρτάται από τόσους πολλούς παράγοντες, πρέπει αδιάκοπα και προς κάθε κατεύθυνση να παίζουμε το ρόλο του εκπαιδευτή, γιατί αλλιώς άλλες επιστήμες, άλλες αρχές, άλλες αρμοδιότητες θα μας παραμερίσουν και θα παίρνουν σημαντικές για την υγεία του κόσμου αποφάσεις χωρίς καθόλου να μας ρωτούν.
__________________
Β. Από το άρθρο "Η πολιτική ευθύνη του επιστήμονα" (1976)
...
Ευθύνη σημαίνει τη μεταφορά της επιστημονικής σκέψης και μεθοδολογίας σε οποιοδήποτε άλλο πρόβλημα εξετάζουμε. Ένα από τα κύρια γνωρίσματα της επιστημονικής σκέψης είναι η αντικειμενικότητα, η ψύχραιμη ανάλυση όλων των προσιτών στοιχείων που αποτελούν ένα πρόβλημα, είναι η τίμια αναγνώριση της άγνοιας ή της αδυναμίας για γνώση ορισμένων στοιχείων ενός προβλήματος.
Αφού μελετήσει ο επιστήμονας όλα τα προσιτά στοιχεία, αφού αναγνωρίσει όλα τα ασαφή, απρόσιτα ή άγνωστα, καταλήγει σε ένα συμπέρασμα. Αλλά για κάθε συμπέρασμα η επιστημονική σκέψη πρέπει να ξέρει και να καθορίζει το βαθμό πιθανού λάθους. Ο επιστήμονας πρέπει να δυσπιστεί αν η πιθανότητα αυτή είναι μεγάλη ή να αλλάζει το συμπέρασμα, αν νέα στοιχεία κάνουν αναγκαία την αλλαγή.
Μπορεί να αντιταχτεί σε αυτή την αντίληψη ότι ελάχιστα είναι τα προβλήματα, ιδιαίτερα τα κοινωνικά και πολιτικά, που όλα τα στοιχεία είναι γνωστά και όλα τα συμπεράσματα αλάθητα – και ότι αν επομένως περιμέναμε για κάθε απόφαση τη βεβαιότητα θα μέναμε με δεμένα τα χέρια. Η αντίθεση αυτή οφείλεται σε παρανόηση. Το ότι δεν είναι κάθε γνώση και κάθε συμπέρασμα απόλυτα εδραιωμένο δε σημαίνει αδράνεια. Σημαίνει απόφαση με επίγνωση ότι βασίζεται σε ανεπαρκή στοιχεία, σημαίνει δράση με συνειδητοποίηση των πιθανών λαθών και των πιθανών κινδύνων.
Υπηρετώ μια επιστήμη όπου αυτή η αβεβαιότητα είναι συχνή και συχνά δυσβάσταχτη. Αλίμονο για τον άρρωστο αν η θεραπεία άρχιζε όταν ο γιατρός είναι απόλυτα βέβαιος και για τη διάγνωση και για την καλύτερη θεραπεία. Αυτό δε συμβαίνει. Προχωρούμε όμως σε αποφάσεις για τη θεραπεία, γιατί ο χρόνος και η αρρώστια δεν περιμένουν. Ο γιατρός όμως που σκέπτεται επιστημονικά, ενώ αποφασίζει πώς να ενεργήσει, έχει σύγχρονα και ξεκάθαρα στο μυαλό του τα κενά στη διάγνωση, την ενδεχόμενη αβεβαιότητα στη θεραπεία και την ανάγκη για αδιάκοπη επανεξέταση όλων των στοιχείων. Ετσι είναι και θεραπευτής και επιστήμονας.
Το ίδιο κριτικό πνεύμα πρέπει λοιπόν ο κάθε επιστήμονας να αναπτύσσει για κάθε πρόβλημα. Αυτό είναι εξάλλου και το πεδίο που ο επιστήμονας πραγματικά διαφέρει από οποιοδήποτε άλλο μορφωμένο και καλόπιστο άνθρωπο.