ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ. ΤΟ ΤΕΛΟΣ ?
“Υγεία είναι «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας”.
Ορισμός της υγείας από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας 1946.
Αν κάτι είναι παραπάνω και από προφανές, είναι ότι οι ανατροπές που έφερε στη ζωή των ανθρώπων η κρίση και η διαχείρισή της από τη μεριά της οικονομικής και πολιτικής ελίτ, κάθε άλλο παρά συμβάλλουν στην προάσπιση της υγείας των ανθρώπων. Δεν έχει ιδιαίτερο νόημα να περιγραφεί, για μια ακόμα φορά, η ζοφερή κοινωνική πραγματικότητα. Η “κοινωνική αναπηρία” (κατ΄ αντιστοιχία με τη σωματική αναπηρία) είναι ένα γεγονός που με ιδιαίτερα βίαιο τρόπο εισέβαλε στις ζωές των ανθρώπων. Το φαινόμενο αυτό, αν πριν από δύο μόλις χρόνια αφορούσε μικρά και συχνά περιθωριοποιημένα κοινωνικά στρώματα, σήμερα αγγίζει το σύνολο της ελληνικής-και όχι μόνο- κοινωνίας. Δυστυχώς, η κατάσταση αναμένεται να γίνει ακόμα χειρότερη, με την πιθανότητα μιας ακόμα μεγαλύτερης -πρωτόγνωρης κοινωνικής καταστροφής, να είναι τρομακτικά μεγάλη. Το Υπουργείο Υγείας και ο επικεφαλής του ως πρωταγωνιστές της ασκούμενης πολιτικής μάλλον θα πρέπει να μετονομαστεί σε “Υπουργείο Αρρώστιας”, όσον αφορά το σκέλος της κοινωνικής ευεξίας...
Αλλά και όσον αφορά το σκέλος της “ψυχικής ευεξίας”, η αλλαγή του τίτλου μοιάζει απόλυτα επιβεβλημένη. Και μάλιστα με τριπλό τρόπο. Πρώτον με τη δραματική υποβάθμιση, υποστελέχωση και κατάργηση δομών που παρέχουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας, στο όνομα της δημοσιονομικής προσαρμογής. Δεύτερον με την αύξηση της εμφάνισης ψυχικών νοσημάτων και υποτροπών τους ως συνέπεια και της “κοινωνικής αναπηρίας”. Τρίτον με τη δημιουργία ενός κλίματος μόνιμου εκφοβισμού και βιασμού της βούλησης των ανθρώπων μέσω της διαρκούς επίκλησης της χρεοκοπίας. Με την άμετρη χρήση της κρατικής βίας και καταστολής και την παγίωση λογικών “εκτάκτου ανάγκης”, που ψαλιδίζουν κάθε έννοια κοινωνικού δικαιώματος και κεκτημένου. Ακόμα περισσότερη “αρρώστια” και από την ίδια τη φτώχεια, την ανεργία και τη δυσκολία επιβίωσης φαίνεται να παράγει η ακύρωση κάθε δημιουργικής δυνατότητας, κάθε αίσθηση προοπτικής, ειδικά των νέων ανθρώπων.
Στο Υπουργείο Υγείας απέμεινε μόνο η πιθανή προάσπιση του σωματικού σκέλους της υγείας, για να δικαιολογήσει τον τίτλο του. Και αυτό, μόνο αν αποδεχθούμε ότι η διάσπαση της βιο-ψυχο-κοινωνικής ενότητας του ανθρώπου είναι συμβατή με τις σύγχρονες αντιλήψεις για την υγεία, τη δομή των συστημάτων υγείας και τις απαιτήσεις της κοινωνίας. Η αλήθεια είναι ότι η διάσπαση αυτή δεν είναι σημερινό φαινόμενο και ότι υπάρχει μια γενίκευση της ταύτισης της υγείας με της υπηρεσίες υγείας και την ιατρική επιστήμη. Επίσης μια ταύτιση του “κοινωνικού δικαιώματος στην υγεία” με το δικαίωμα πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας.
Αυτό ακριβώς το -στρεβλό στην εξέλιξή του- δικαίωμα στην υγεία αποτέλεσε στην μεταπολεμική Ευρώπη, μαζί με το δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλιση και τη δημόσια παιδεία, τους πυλώνες του λεγόμενου “κοινωνικού κράτους”. Για το σύνολο των ανθρώπων που διαβιούσαν στα όρια ενός κράτους (και του ελληνικού) υπήρχε ένα αρκετά διευρυμένο δικαίωμα πρόσβασης στης υπηρεσίες του δημόσιου συστήματος υγείας, και μάλιστα μέχρι πρόσφατα, ανεξαρτήτως ασφαλιστικής κατάστασης. Στην πράξη η πρόσβαση αυτή δεν ήταν ισότιμη για όλους. Το κράτος λειτουργούσε ως εγγυητής της υγείας των πολιτών και χρηματοδοτούσε τα ελλείμματα του συστήματος υγείας, ακριβώς γιατί εξαιρούσε τον τομέα της υγείας από τους νόμους της αγοράς. Βεβαίως η γιγάντωση αυτών των ελλειμμάτων αποτελεί από μόνη της ένα από τα πιο κραυγαλέα παραδείγματα παρασιτισμού του ιδιωτικού τομέα και σπατάλης πλούτου, ανθρώπων, κράτους και ταμείων. Και πάλι όμως, ο δημόσιος τομέας υγείας για να επιτελεί τον κοινωνικό του ρόλο θα έπρεπε να είναι ως ένα βαθμό ελλειμματικός.
Ας δώσουμε ένα παράδειγμα για να γίνουν κατανοητά τα παραπάνω. Αν ένας ανασφάλιστος εργαζόμενος σε ντιλίβερυ έχει ένα ατύχημα με σοβαρές βλάβες για το οποίο θα χρειαστεί να υποστηριχτεί μηχανικά η αναπνοή του, με βάση τα κλειστά ενοποιημένα νοσήλια (που πρόσφατα καθιέρωσε το υπουργείο), η νοσηλεία του θα κοστίσει περίπου 12.000 ευρώ. Αυτά τα χρήματα δεν θα τα πληρώσει κανένα ταμείο. Ή θα εισπραχθούν από τον ίδιο τον τραυματία ή -δικαίως- θα δημιουργήσουν έλλειμμα στο νοσοκομείο. Αυτός ο μηχανισμός παραγωγής ελλείμματος, όμως, είναι που κατοχυρώνει και κατοχυρώνεται από το δημόσιο-κοινωνικό χαρακτήρα του συστήματος υγείας.
Θα ήταν επομένως σκόπιμο στη δημόσια συζήτηση, όταν αναφερόμαστε στα ελλείμματα του συστήματος υγείας και την ανάγκη περιορισμού τους, να προσδιορίζουμε πρώτα και κύρια τον τρόπο παραγωγής τους. Η απουσία αυτής της διάκρισης από τη μεριά της εξουσίας δεν είναι καθόλου τυχαία. Ακριβώς γιατί ο κρυφός στόχος του βομβαρδισμού της κοινής γνώμης με ιλιγγιώδη ποσά είναι η απεμπλοκή του κράτους από την -και συνταγματική- υποχρέωσή του να εγγυάται την ισότιμη πρόσβαση όλων των πολιτών στις υπηρεσίες υγείας. Σε πάρα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα το δικαίωμα στην στην υγεία από καθολικό (για όλους τους ανθρώπους), κοινωνικό, ανθρώπινο δικαίωμα μετατράπηκε σε “ασφαλιστική” παροχή και μάλιστα διαρκώς συρρικνούμενη...
Το τελευταίο διάστημα παγιώθηκε η απαράδεκτη για ένα δημόσιο σύστημα υγείας συνθήκη, οι ανασφάλιστοι ασθενείς να πληρώνουν για το σύνολο των υπηρεσιών στο ΕΣΥ, ακόμα και αν αυτό αφορά επείγοντα περιστατικά. Στο νεοσύστατο Εθνικό Οργανισμό Παροχών Υπηρεσιών Υγείας (ΕΟΠΠΥ) δεν υπάρχει καμία μέριμνα για τους ανασφάλιστους οι οποίοι θα καλούνται να πληρώσουν για το σύνολό των αναγκών τους σε ιατρικές υπηρεσίες, εξετάσεις και φάρμακα. Μάλιστα αυτό θα συμβαίνει ακόμα και για ανθρώπους που στον εργασιακό τους βίο έχουν υποστεί μεγάλες κρατήσεις για ασφάλεια, από τη στιγμή που θα βρεθούν εκτός ασφαλιστικού συστήματος. Αυτά συμβαίνουν σε μια περίοδο που χιλιάδες άνθρωποι χάνουν καθημερινά τη δουλειά και την ασφαλιστική τους κάλυψη. Ίσως πριν από δύο χρόνια κάποιοι να υιοθετούσαν αβίαστα την κυρίαρχη αντίληψη, σύμφωνα με την οποία οι ίδιοι οι άνεργοι ευθύνονταν για την κατάστασή τους. Σήμερα κάθε άνθρωπος που ζει σε αυτή τη χώρα είναι εν δυνάμει άνεργος. Εκτός ίσως από τους εκλεκτότερους των πελατών των κομμάτων εξουσίας...
Αλλά και για τους τυχερούς που θα εξακολουθήσουν να έχουν μια θέση εργασίας με ασφαλιστική κάλυψη (κάτι όχι και τόσο αυτονόητο), η κατάσταση δε φαίνεται και πολύ καλύτερη. Η κατάρρευση και χρεωκοπία των ταμείων φαίνεται βέβαιη. Όχι απλά γιατί είναι συνυφασμένη η επιβίωσή τους με τη γενικότερη οικονομική κατάσταση, αλλά γιατί η κατάρρευση των ταμείων αποτελεί στρατηγικό σχεδιασμό της πολιτικής-οικονομικής ελίτ. Η έκθεση των ταμείων στο “κούρεμα”, η μείωση της χρηματοδότησής τους από τον κρατικό προϋπολογισμό, η επέλαση της εισφοροδιαφυγής, η μείωση των εσόδων των ταμείων λόγω της αύξησης της ανεργίας, η επιχειρούμενη μείωση των εργοδοτικών εισφορών, η σκανδαλώδης αγορά ομολόγων, η εκτόξευση των τιμών των νοσηλίων στα νοσοκομεία μέσω των περίφημων Κλειστών Ενοποιημένων Νοσηλίων, η ελαχιστοποίηση των προσλήψεων σε σχέση με τις συνταξιοδοτήσεις και την “εφεδρεία”, είναι κομμάτια του παζλ που οδηγούν με απόλυτη βεβαιότητα στην ολοκληρωτική χρεοκοπία των ταμείων, ανεξάρτητα από την χρεοκοπία ή όχι της χώρας. Την ίδια στιγμή που μας λένε ότι η αύξηση των ορίων ηλικίας (επιμήκυνση του ατομικού και συλλογικού εργασιακού βίου δηλαδή) είναι απολύτως απαραίτητη για την επιβίωση των ταμείων, την ίδια στιγμή δημιουργούν έναν ατελείωτο στρατό νέων συνταξιούχων μέσω της εφεδρείας!
Στην καινούργια πραγματικότητα που θα δημιουργηθεί μετά την κατάρρευση των ταμείων η πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και τη φαρμακευτική περίθαλψη, δε θα είναι ανάλογη των αναγκών των ανθρώπων, αλλά ανάλογη των χρημάτων που έχουν να διαθέσουν. Είτε μέσω αυξημένων -απόλυτα ανταποδοτικών- εισφορών σε ένα ιδιωτικό στη λογική του ασφαλιστικό σύστημα, είτε πληρώνοντας τις υπηρεσίες άμεσα από την τσέπη τους. Και όλα αυτά σε συνθήκες οικονομικής εξαθλίωσης του μεγαλύτερου μέρους των ανθρώπων που ζουν στη χώρα...
Ήδη από τον πρώτο χρόνο της κρίσης οι δομές του δημόσιου συστήματος υγείας δέχονται αυξημένη πίεση. Οι άνθρωποι που είχαν την οικονομική άνεση να αγοράζουν υπηρεσίες από τον ιδιωτικό τομέα συνεχώς λιγοστεύουν. Θα περίμενε κανείς, εν όψει της νέας κατάστασης που διαμορφώνεται, ένα κράτος που υπερασπίζεται το κοινωνικό δικαίωμα στην υγεία να ενισχύει τις δημόσιες δομές, να απλώνει ένα δίχτυ προστασίας της υγείας της κοινωνίας. Αντί για αυτό, συγχωνεύσεις-κλείσιμο κλινικών και δομών, υποστελέχωση, ελλείψεις σε βασικά είδη, αναστολή διορισμών, οικονομική εξαθλίωση των εργαζόμενων. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, οι επιτροπή των “σοφών” σχεδιάζει την εκχώρηση των δομών των νοσοκομείων σε ιδιωτικές ασφαλιστικές και “υψηλού επιπέδου πελάτες”. Η τρόικα απαιτεί νέες περικοπές και γενίκευση των απολύσεων. Αν όσα σχεδιάζουν γίνουν πραγματικότητα, οι κοινοί νοσηλευόμενοι -αν καταφέρουν να μπουν στο νοσοκομείο- θα κείτονται στα ράντζα και την ίδια στιγμή τα “λουξ” κρεβάτια θα παραμένουν άδεια, περιμένοντας την “αριστοκρατία” των ασφαλισμένων και τους εύπορους πελάτες. Μπορεί σε πολλούς να φαντάζει δελεαστικό το κυνήγι της κερδοφορίας από τις δομές του δημόσιου συστήματος υγείας. Αυτό όμως θα σημαίνει τη χρήση πόρων, δομών, και επιστημονικού προσωπικού για τη φροντίδα των εκλεκτών και δραματική υποβάθμιση των υπηρεσιών για το σύνολο της κοινωνίας.
Η αλήθεια είναι ότι το ΕΣΥ κουβαλάει στη ράχη του τρεις δεκαετίες κακοδιαχείρισης, εκτεταμένης διαφθοράς και σπατάλης, ανάπτυξης που εξυπηρετούσε τα συμφέροντα του πελατειακού κράτους και του ιατροβιομηχανικού συμπλέγματος. Μια αναδιοργάνωσή του, από τη σκοπιά της υπεράσπισης των κοινωνικών αναγκών, είναι απολύτως απαραίτητη. Οι αλλαγές όμως, που επιχειρούνται έχουν ως μοναδικό στόχο τη δημοσιονομική σύγκλιση και την απεμπλοκή του κράτους από το μεγαλύτερο μέρος του κόστους των υπηρεσιών υγείας. Άλλωστε οι σημερινοί “άγγελοι της κάθαρσης”, οι διώκτες του “παλιού”, είναι οι φυσικοί και ηθικοί αυτουργοί των εγκλημάτων του πελατειακού κράτους. Αν στοιχειωδώς πιστεύουν όσα λένε, θα έπρεπε να είχαν εξαφανιστεί από τη δημόσια ζωή, αναλαμβάνοντας την πολιτική, ηθική αλλά και ποινική ευθύνη των εγκλημάτων τους.
Αν κάτι γίνεται παραπάνω από σαφές , είναι ότι το “κοινωνικό δικαίωμα στην υγεία”, όπως αυτό διαμορφώθηκε στις μεταπολεμικές δυτικές κοινωνίες, βρίσκεται στο ιστορικό του τέλος. Δεν είναι μόνο τα μεροκάματα των εργαζόμενων που συμπιέζονται σε επίπεδα αντίστοιχα των χωρών του τρίτου κόσμου, αλλά και κάθε έννοια κοινωνικού δικαιώματος. Οι αλλαγές που επιχειρούνται στο χώρο της υγείας δεν είναι απλές τεχνοκρατικές επεμβάσεις. Είναι πολιτικά και ιδεολογικά φορτισμένες. Γεννούν και γεννιούνται από μια νέα κοινωνική πραγματικότητα, που διαμορφώνεται ερήμην της κοινωνίας, όχι μόνο της ελληνικής.
Ποιοι άραγε πήραν αυτές τις αποφάσεις?
Με ποιο δικαίωμα η πολιτική και οικονομική ελίτ ,αποφάσισε το τέλος του δικαιώματος στην υγεία?
Με ποιες διαδικασίες και ποια νομιμοποίηση?
Με βάση ποια λογική η εξυπηρέτηση των τοκογλύφων είναι πιο σημαντική από τις ζωές των ανθρώπων?
“Υγεία είναι «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας”.
*Κλείνω το κείμενο με τον ίδιο τρόπο που το ξεκίνησα. Ο ορισμός του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας , είναι επίκαιρος όσο ποτέ άλλοτε. Νοηματοδοτεί μια μάχη που πρέπει να δοθεί ξανά, από τη μεριά της κοινωνίας. Όχι μόνο για την επιβολή συστημάτων υγείας προσανατολισμένων στις ανάγκες της , αλλά και για την ανατροπή όλων των εκμεταλλευτικών σχέσεων που οδηγούν στη κατάσταση της “κοινωνικής αναπηρίας”. Για ριζικό επαναπροσανατολισμό των συστημάτων υγείας, με έμφαση στην αξιοποίηση της ανθρώπινης εργασίας του συνόλου των επαγγελματιών υγείας. Για την κοινωνικοποίηση της Ιατρικής επιστήμης και τον απεγκλωβισμό της από το βρόγχο του ιατροβιομηχανικού συμπλέγματος.
*Η ταύτιση και διαστροφή του δικαιώματος στην υγεία σε δικαίωμα πρόσβασης στις ιατρικές υπηρεσίες, είναι από μόνη της τεράστια συζήτηση , αλλά και εξαιρετικά κρίσιμη.