Μπορεί η προληπτική ιατρική να βγάλει την Ελλάδα από την οικονομική κρίση;

[Argirios Argiriou]

10/08/2015
του Ιωάννη Ιωαννίδη
Καθηγητή Παθολογίας, Έρευνας, Πολιτικής Υγείας και Στατιστικής Πανεπιστημίου Stanford.


Ναι, φυσικά, η προληπτική ιατρική μπορεί να βγάλει την Ελλάδα από την οικονομική κρίση. Το ποσοστό καπνιστών στην Ελλάδα είναι περίπου 45% στους άνδρες (πανευρωπαϊκό ρεκόρ) και 35% στις γυναίκες (παγκόσμιο ρεκόρ). Αν δεν αλλάξει κάτι, περίπου ένα εκατομμύριο Έλληνες θα πεθάνουν από το κάπνισμα μέσα στα επόμενα 50 χρόνια.
Αν συνυπολογίσουμε όχι μόνο τις απώλειες ζωών, αλλά και το κόστος της ιατρικής φροντίδας για τα νοσήματα που θα προκαλέσει το κάπνισμα στους καπνιστές και την απώλεια παραγωγικότητας λόγω αρρώστιας, το κάπνισμα από μόνο του θα στοιχίσει στην Ελλάδα στα επόμενα 50 χρόνια ένα ποσό πολύ μεγαλύτερο από το σημερινό δημόσιο χρέος του ελληνικού κράτους. Αν μειωνότανε το ποσοστό των καπνιστών σε 25% (το ποσοστό καπνιστών στην Ευρώπη), το κέρδος θα ισοδυναμούσε περίπου με κούρεμα όλου του σημερινού ελληνικού δημόσιου χρέους.

Πόσο εφικτό είναι αυτό; Απόλυτα εφικτό. Πολλές χώρες έχουν μειώσει το ποσοστό καπνιστών τόσο και περισσότερο, π.χ. οι ΗΠΑ μειώσανε το ποσοστό καπνιστών από 42% σε 17% τα τελευταία 50 χρόνια. Αρκετές χώρες, όπως η Νέα Ζηλανδία, συζητάνε πλέον την πλήρη εξάλειψη του καπνίσματος από την επικράτειά τους. Υπάρχουν πολλές αποτελεσματικές παρεμβάσεις για να μειωθεί το κάπνισμα, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο που έχουν ελεγχθεί με καλοσχεδιασμένες μελέτες και έχουν αποδώσει στην πράξη. Στην Ελλάδα έχουν χρησιμοποιηθεί εν μέρει αρκετές από αυτές, αλλά η εφαρμογή τους συνήθως δεν είναι πιστή, οπότε είναι σχεδόν σαν να μην έγιναν ποτέ. Κάποιες αποτελεσματικές λύσεις θα βοηθούσαν και άμεσα τα οικονομικά του κράτους, π.χ. η αυξημένη φορολόγηση των τσιγάρων, τα πρόστιμα για κάπνισμα σε απαγορευμένους χώρους και η καταπολέμηση του λαθρεμπορίου με βαριές χρηματικές και άλλες ποινές θα βοηθούσαν το κράτος να μαζέψει χρήματα και ταυτόχρονα να σώσει τις ζωές των πολιτών του.

Αντίστοιχα οφέλη θα μπορούσε να κερδίσει κανείς αν όλοι οι Έλληνες περπατούσανε με αρκετά γρήγορο βήμα τουλάχιστον 1 ώρα την ημέρα ή αν κάνανε κάποια αντίστοιχη σωματική άσκηση. Το συσσωρευμένο όφελος σε 50 χρόνια σε οικονομικό ισοδύναμο θα έφτανε το σημερινό δημόσιο χρέος της Ελλάδας. Όπως και η μείωση του καπνίσματος, τόσο και η σωματική άσκηση είναι κάτι εφικτό, με απλές παρεμβάσεις και συνετό σχεδιασμό προαγωγής υγείας που στηρίζεται σε ένα αποτελεσματικό κοινωνικό κράτος που δεν εξαρτάται από κομματικά τερτίπια και αλλαγές κυβερνήσεων.

Αντίστοιχα οφέλη θα υπήρχαν και από την αντιμετώπιση της σοβαρής παχυσαρκίας και από την βελτίωση της διατροφής, όμως σε αντίθεση με τη μείωση του καπνίσματος και την αύξηση της σωματικής άσκησης, οι διατροφικές παρεμβάσεις είναι συνήθως κάπως λιγότερο αποτελεσματικές.
Αντί να προωθήσει αυτά τα απλά και καλά τεκμηριωμένα μέτρα και στρατηγικές, η προηγούμενη κυβέρνηση φρόντισε κυρίως να ενισχύσει την καπνοβιομηχανία.

Όταν ο προηγούμενος πρωθυπουργός είχε υπερηφανευτεί πως η καπνοβιομηχανία επένδυε σε υποδομές της στην Ελλάδα είχα δημόσια δηλώσει πως ο κομπασμός αυτός μοιάζει με κάποιον που πανηγυρίζει γιατί ενέσκηψε πανούκλα στη χώρα του. Ο σημερινός υπουργός υγείας προσπαθεί να συναγωνιστεί αυτό το ομολογουμένως δύσκολο να καταρριφθεί ρεκόρ άγνοιας. Σε πρόσφατη συνέντευξή του δήλωσε πως συζητά να επιβάλλει υποχρεωτικά προληπτικές εξετάσεις διαλογής (screening) για 4 καρκίνους και να επιβαρύνει με το 50% από τα νοσήλεια όσους δεν κάνουν αυτές τις εξετάσεις και αναπτύξουν τους αντίστοιχους καρκίνους.

Μα γιατί, δεν είναι καλές οι προληπτικές εξετάσεις; Μερικές είναι, αλλά όχι όλες. Για παράδειγμα, μια από τις εξετάσεις που πρότεινε ως υποχρεωτικές ο υπουργός είναι το PSA (προστατικό ειδικό αντιγόνο). Μετά από χιλιάδες μελετών ξέρουμε πλέον ότι πρόκειται για μια εξέταση που όχι μόνο είναι εξαιρετικά ανακριβής, αλλά επιπλέον στοιχίζει και ζωές και αχρείαστη ταλαιπωρία και χρήματα στο σύστημα υγείας. Δεν υπάρχει πλέον ένδειξη για τη διαλογή του γενικού πληθυσμού με PSA. Οι μόνοι που θα επωφεληθούν από την καθολική, υποχρεωτική εφαρμογή της εξέτασης θα ήταν ίσως τα διαγνωστικά κέντρα που θα αναλάβουν να κάνουν τις εξετάσεις και ορισμένοι ουρολόγοι και συναφείς ειδικότητες που θα ταλαιπωρούν ανθρώπους με αυξημένο PSA με ως επί το πλείστον αχρείαστες βιοψίες, και χειρουργικές και άλλες θεραπείες με σοβαρές παρενέργειες και κόστος και για το δημόσιο και για τους πολίτες. Περιέργως πώς η άγνοια φαίνεται να έκανε τον υπουργό ενός αριστερού, κουμουνιστικού κόμματος να προτείνει μια στρατηγική που ακόμα και ένας αισχροκερδής καπιταλιστής θα δυσκολευότανε να την εκφέρει.

Σε αντίθεση με τον καρκίνο του προστάτη όπου η προτεινόμενη προληπτική στρατηγική θα ήταν καταστροφική, για τους άλλους 2-3 καρκίνους οι προληπτικές εξετάσεις τα πάνε καλύτερα. Στον καρκίνο του μαστού η μαστογραφία αποτελεί αντικείμενο έριδας εδώ και πολλά χρόνια ανάμεσα σε αυτούς που υποστηρίζουν ότι είναι τελείως άχρηστη ή και επιβλαβής (όπως το PSA για τον προστάτη) και αυτούς που υποστηρίζουν πως είναι εξαιρετικά χρήσιμη και σώζει ζωές. Τελικά φαίνεται πως είναι μάλλον χρήσιμη σε ειδικούς πληθυσμούς και ηλικίες - σε ένα οργανωμένο σύστημα υγείας τουλάχιστον.

Οι προληπτικές εξετάσεις για καρκίνους του τραχήλου της μήτρας και του παχέος εντέρου αντιθέτως είναι πιο αποτελεσματικές και ενδείκνυνται. Αλλά και εδώ πάλι το ζήτημα είναι πως θα βελτιώσει κάποιος την σωστή εφαρμογή τους στον πληθυσμό, ειδικά στην Ελλάδα όπου η χρήση τους είναι σπάνια, σε αντίθεση με ποικίλες άλλες αχρείαστες εξετάσεις check-up που γίνονται κατά κόρο χωρίς να υπάρχει ένδειξη και με κίνδυνο μόνο εσφαλμένων συμπερασμάτων, κατασπατάλησης χρήματος και κινδύνου στις ζωές των θιασωτών του check-up από αυτά τα εσφαλμένα συμπεράσματα. Υπάρχει τεράστια επιστημονική βιβλιογραφία με χιλιάδες μελέτες για το πώς να μπούνε τα πράγματα στη θέση τους και να εξορθολογιστεί αυτό το διαγνωστικό-προληπτικό χάος. Κανένα σοβαρό επιστημονικό άρθρο δεν προτείνει την ποινικοποίηση των καρκινοπαθών.

Γιατί στην Ελλάδα οι υπουργοί υγείας όλων των κομμάτων συναγωνίζονται σε δηλώσεις και πράξεις άγνοιας πάνω στην πρόληψη, ενώ τα πράγματα είναι απλά και γνωστά και απλώς κάποιος πρέπει να εξασφαλίσει την εφαρμογή της (ακομμάτιστης) επιστημονικής γνώσης;

Δίνω δυο εξηγήσεις.

Πρώτον, στην Ελλάδα για κάθε θέμα ο κάθε συνδικαλιστής ή κομματάρχης που απέκτησε κάποιο αξίωμα θεωρεί ότι έχει και την απαραίτητη επιστημονική γνώση που σχετίζεται με το αξίωμά του και την οποία την απέκτησε την ώρα που κοιμόταν ή την ώρα που έκανε πορεία, καταλάμβανε πανεπιστημιακό κτίριο ή έβγαζε λόγο στην κεντρική επιτροπή του κόμματος.

Δεύτερο, οι περισσότεροι σύμβουλοι των αξιωματούχων είτε προέρχονται από την ίδια κομματική μηχανή είτε είναι εξίσου άσχετοι για άλλους λόγους. Ένα παράδειγμα: βασικός σύμβουλος του υπουργού υγείας της προηγούμενης κυβέρνησης ήταν κάποιος επιστήμονας που πήρε τη διδακττορική του διατριβή από το εργαστήριο Υγιεινής και Επιδημιολογίας, όταν ήμουν καθηγητής και διηύθυνα το εργαστήριο αυτό στο πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Ο συγκεκριμένος επιστήμονας δεν διέθετε τα στοιχειώδη εφόδια (κατά τη ταπεινή μου γνώμη) για να γίνει διδάκτορας. Επιπλέον είχε παραβιάσει τον επιστημονικό κανονισμό του εργαστηρίου μας σε τέτοιο σημείο που τόσο εγώ όσο και ο επιβλέπων της διατριβής αναγκαστήκαμε να παραιτηθούμε από την εξεταστική επιτροπή της διατριβής του. Ο κύριος αυτός είχε όμως φαίνεται συμπάθειες τόσο στον αριστερό όσο και στον δεξιό χώρο και η Ιατρική Σχολή τον δικαίωσε και πήρε την διατριβή - με τον διευθυντή και τον επιβλέποντα να έχουν παραιτηθεί! Από τότε διέπρεψε στο ελληνικό στερέωμα της πολιτικής υγείας (όπως και αρκετοί άλλοι για τους οποίους έχω αντίστοιχες σοβαρότατες αμφιβολίες για την τεχνογνωσία τους). Τελικά σκέφτομαι, μήπως εγώ ευθύνομαι, και κανένας άλλος, για το χάος και την ανεπάρκεια της πρόληψης και της προαγωγής υγείας στην Ελλάδα; Πώς αφήσαμε τόση αγραμματοσύνη δεξιά και αριστερά να λέει δημόσια και ανερυθρίαστα ότι της κατέβει;

Δεν είναι ορατοί οι σύνδεσμοι (links). Εγγραφή ή Είσοδος