Ertnews, 14-04-2025
Νικόλ ΠαπαδοπούλουΔρ.
Λάμπρος Περόγαμβρος στο ertnews.gr: Σκοπός μας ως θεραπευτές των εφιαλτών, να ξαναδώσουμε πίσω στα όνειρα την καθαρτική τους λειτουργία
«Έχουμε βρει ότι ονειρευόμαστε κατά τη διάρκεια του μεγαλύτερου ποσοστού του ύπνου μας (~70%)»
Τι ακριβώς συμβαίνει με τα όνειρά μας; Γιατί δεν θυμόμαστε, κυρίως τα καλά, όταν ξυπνάμε; Και γιατί δεν ξεχνάμε τους εφιάλτες; Ποιος ο ρόλος του ύπνου και πώς επιτυγχάνεται η ρύθμιση των συναισθημάτων και η ενίσχυση της μνήμης; Πόσο μεγάλο θεωρείται ότι είναι το πρόβλημα της αϋπνίας στη χώρας μας;
«Φως» στα παραπάνω ερωτήματα αλλά και σε πολλά ακόμα κλήθηκε να δώσει ο Δρ. Λάμπρος Περόγαμβρος, Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Ψυχιατρικής και Νευροεπιστημών, διευθυντής στο Κέντρο Ύπνου αλλά και επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας «Νευροψυχιατρική του ύπνου και των ονείρων» του Πανεπιστημίου της Γενεύης.
«Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι περίπου το 10 με 15% του γενικού πληθυσμού παρουσιάζει τα κριτήρια για χρόνια αϋπνία, καθιστώντας την, την πιο συχνή διαταραχή ύπνου και τη δεύτερη πιο συχνή ψυχική διαταραχή»
Με αφορμή λοιπόν, μια καινοτόμο μέθοδο που ανέπτυξε η οποία
απαλύνει τους εφιάλτες μέσω της ακουστικής χειραγώγησης των συναισθημάτων, συζητώντας με τη δημοσιογράφο Νικόλ Παπαδοπούλου, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο ertnews.gr, ο κ. Περόγαμβρος τόνισε χαρακτηριστικά «Σκοπός μας ως θεραπευτές των εφιαλτών είναι να ξαναδώσουμε πίσω στα όνειρα την καθαρτική τους λειτουργία».
Ακολουθεί η συνέντευξη:
Εργάζεστε ως ερευνητής στο Τμήμα Νευροεπιστημών και ως ψυχίατρος στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Γενεύης και αναπτύξατε λοιπόν, μια καινοτόμο μέθοδο η οποία απαλύνει τους εφιάλτες μέσω της ακουστικής χειραγώγησης των συναισθημάτων. Πείτε μας λίγα λόγια για αυτή τη μέθοδο. Πώς θα την περιγράφατε;
Για τη θεραπεία των εφιαλτών, η ενδεικνυόμενη θεραπεία λέγεται ‘
θεραπεία εξάσκησης νοητικών εικόνων’ (Imagery Rehearsal Therapy, IRT στα αγγλικά).
Αφορά στην χρήση της φαντασίας ενώ το άτομο είναι ξύπνιο με τα μάτια κλειστά για την παραγωγή εναλλακτικών θετικών σεναρίων και εκβάσεων στους εφιάλτες. Για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί ότι η συχνότητα των εφιαλτών μειώνεται με χρήση 5-10 λεπτών της θεραπείας IRT κάθε μέρα επί τουλάχιστον δύο εβδομάδες εξάσκησης.Ένα παράδειγμα:
Εφιάλτης: «Είμαι παγιδευμένος σε ένα φλεγόμενο κτίριο και δεν μπορώ να ξεφύγω».
Εναλλακτικό σενάριο IRT: «Βρίσκω μια κρυφή πόρτα και ξεφεύγω από την φωτιά».
Παρότι
γενικά πολύ αποτελεσματική ως μέθοδος, μερικοί άνθρωποι δεν ανταποκρίνονται σε αυτή την θεραπεία. Σε μια προσπάθεια να ενισχυθεί η διαδικασία θεραπευτικής διαδικασίας, συνδυάσαμε τη θεραπεία IRT με τη μέθοδο
στοχευμένης επανενεργοποίησης της μνήμης (Targeted Memory Reactivation – TMR). Σύμφωνα με αυτή την μέθοδο κάνουμε τον εγκέφαλο ενός ατόμου να συνδέσει ένα ερέθισμα όπως ήχο ή μυρωδιά με μια πρόσφατη εμπειρία ενώ είναι ξύπνιος, και μετά χορηγούμε το ερέθισμα στον ύπνο του. Έχει βρεθεί ότι αυτή η διαδικασία ενισχύει κατά 20-30% την μνήμη που στοχεύσαμε στον εγκέφαλο. Εν προκειμένω, στο πείραμα που κάναμε με χρήση TMR στα όνειρα (Schwartz et al. ‘Enhancing Imagery Rehearsal Therapy for Nightmares with Targeted Memory Reactivation’ Current Biology 2022), συσχετίσαμε το θετικό σενάριο IRT ενός εφιάλτη με έναν ήχο και ξαναπαίξαμε μετά τον ήχο κατά την διάρκεια του ύπνου REM ασθενών με εφιάλτες, με σκοπό να ενισχύσουμε την θετική μνήμη. Βρήκαμε ότι αυτός ο χειρισμός μείωσε κατά πολύ τους εφιάλτες και αύξησε τα θετικά όνειρα.
Η έρευνά σας εστιάζει στη νευροβιολογία και στη φαινομενολογία των ονείρων και των εφιαλτών. Εξηγήστε μας λίγο αυτές τις δύο έννοιες. Ποιος ο ρόλος του ύπνου και πώς επιτυγχάνεται η ρύθμιση των συναισθημάτων και η ενίσχυση της μνήμης;
Η
φαινομενολογία εξετάζει το πώς ο ονειρευόμενος ζει και αντιλαμβάνεται την εμπειρία του ονείρου. Με άλλα λόγια είναι η περιγραφή σε πρώτο πρόσωπο, με την χρήση ημερολογίου που συμπληρώνεται όταν ξυπνάμε, όλων των λεπτομερειών και χαρακτηριστικών των ονείρων μας (π.χ., διάρκεια, αισθήσεις, συναισθήματα, πρόσωπα, καταστάσεις). Με την φαινομενολογική μελέτη εξετάζουμε τις σχέσεις (ομοιότητες και διαφορές) μεταξύ της ξύπνιας ζωής και της ονειρικής πραγματικότητας για το ίδιο άτομο, καθώς και μπορούμε να συγκρίνουμε τα όνειρα μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών, πολιτισμικών και κλινικών ομάδων, όπως για παράδειγμα στους ασθενείς με εφιάλτες, όνειρα που συνοδεύονται από έντονα αρνητικά συναισθήματα κατά τη διάρκεια του ύπνου REM.
Από την άλλη, η νευροβιολογική μελέτη των ονείρων εστιάζει στο πώς ο εγκέφαλος παράγει τα όνειρα, δηλαδή με τι μηχανισμούς και με ποιες συγκεκριμένες περιοχές ονειρευόμαστε κατά την διάρκεια της νύχτας. Τα τελευταία 10 χρόνια η ερευνητική μας ομάδα έχει συμβάλει στην διερεύνηση τόσο της νευροβιολογικής όσο και φαινομενολογικής μελέτης των ονείρων.
Έχουμε βρει ότι
ονειρεύομαστε κατα την διάρκεια του μεγαλύτερου ποσοστού του ύπνου μας (~70%). Τόσο ο ύπνος γενικά, όσο και τα όνειρα αυτά καθεαυτά συμμετέχουν σε διαδικασίες επεξεργασίας των αναμνήσεων και των συναισθημάτων μας. Συνήθως, oι αναμνήσεις με υψηλή συναισθηματική αξία επανενεργοποιούνται κατά τη διάρκεια του ύπνου κατά προτεραιότητα, με σκοπό την ενίσχυσή τους, ενώ μνήμες πιο ασήμαντες γίνονται πιο αδύναμες. Η διαδικασία αυτή μας δίνει και κάποιες ενδείξεις για την πιθανή λειτουργία των ονείρων : σήμερα υπάρχει συναίνεση μεταξύ των ειδικών (ψυχαναλυτές, ψυχολόγοι, νευροεπιστήμονες) ότι
η επίλυση προβλημάτων και η ρύθμιση των συναισθημάτων είναι βασικές λειτουργίες των ονείρων.Μάλιστα, σε μια πρόσφατη μελέτη μας (Perogamvros et al. ‘The cathartic dream: using a large language model to study a new type of functional dream in healthy and clinical populations’. JSleep Res, 2025), και βασιζόμενοι στον αριστοτέλειο ορισμό της κάθαρσης, εισάγουμε την
έννοια του καθαρτικού ονείρου. Eίναι ένας ειδικός και ξεχωριστός τύπος συναισθηματικού ονείρου, ο οποίος χαρακτηρίζεται από μια δυναμική πλοκή με συναισθηματικές ανατροπές και στο οποίο εκφράζονται και τελικά μειώνονται τα αρνητικά συναισθήματα. Αυτή η διαδικασία αντανακλά μια ψυχολογική ανακούφιση και την επιτυχή επίλυση ενός προβλήματος. Βρήκαμε ότι τα καθαρτικά όνειρα συσχετίζονται σημαντικά με τη μείωση της κατάθλιψης σε ασθενείς με εφιάλτες υπό θεραπεία IRT και TMR, υποστηρίζοντας έτσι τον πιθανό λειτουργικό τους ρόλο στην ευεξία και τη διακριτή τους φύση μεταξύ άλλων συναισθηματικών ονείρων.
Σύμφωνα με επιδημιολογικές μελέτες
έως το 4% των ενηλίκων (1/25) έχει χρόνιους εφιάλτες, με συνέπεια να ξυπνάει μέσα στη νύχτα και να κάνει κακής ποιότητας ύπνο. Πώς δημιουργούνται οι εφιάλτες και ποιες περιοχές του εγκεφάλου επηρεάζουν; Τι σχέση έχουν με τα όνειρα; Πρόκειται για μια εμπλοκή συνειδητού και ασυνείδητου ή είναι αποτέλεσμα διαφόρων χημικών και γνωστικών διεργασιών του εγκεφάλου;
Οι εφιάλτες είναι όνειρα όπου η καθαρτική λειτουργία έχει αποτύχει. Στα δυσάρεστα αυτά όνειρα κυριαρχούν πολύ έντονα αρνητικά συναισθήματα, όπως φόβος, άγχος, οργή και ντροπή. Τα συναισθήματα αυτά κλιμακώνονται σε ένταση και δεν καταλήγουν σε κατευνασμό ή αντικατάσταση από θετικά συναισθήματα, με αποτέλεσμα συχνά το άτομο να ξυπνάει έντρομο, μέσα στον ιδρώτα.
Oι εφιάλτες συχνά σχετίζονται με την παρουσία τραύματος, δηλαδή το άτομο υπέστει σοβαρό ψυχολογικό τραύμα (π.χ. βία, περιβαλλοντική καταστροφή, πόλεμος, δυστύχημα) και
ανέπτυξε σύνδρομο μετατραυματικού στρες (Post-traumatic Stress Disorder ή PTSD στα αγγλικά) στο πλαίσιο του οποίου βιώνει εφιάλτες που αναπαραγάγουν συχνά το τραυματικό γεγονός, σε μια διαρκώς ανεπιτυχή προσπάθεια να βρεθεί λύση στο τραύμα.
Υπάρχουν όμως και άτομα με εφιάλτες (οι λεγόμενοι ιδιοπαθείς) για τους οποίους δεν υπάρχει τραυματική αιτία. Εφόσον οι εφιάλτες είναι συχνοί (πάνω από ένας την βδομάδα) και έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην λειτουργικότητα του ατόμου (π.χ. συναισθηματική, νοητική, διαπροσωπική), μιλάμε για διαταραχή εφιαλτών (nightmare disorder) η οποία έχει ανάγκη θεραπευτικής αντιμετώπισης με IRT.Η αδυναμία εξεύρεσης λύσεων σε δυσάρεστες και προβληματικές καταστάσεις φαίνεται να είναι το κύριο χαρακτηριστικό των εφιαλτών. Διάφοροι παράγοντες μπορεί να εξηγήσουν αυτή την αδυναμία: έλλειψη ή ‘παράλυση’ της φαντασίας, συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας (π.χ. νευρωτισμός, υπερευαισθησία) ή, σε νευροβιολογικό επίπεδο, δυσλειτουργία του κυκλώματος αμυγδαλής-προμετωπιαίου φλοιού. Φυσιολογικά, όταν ένα άτομο βιώνει ένα αρνητικό συναίσθημα, όπως ο φόβος, ο θυμός ή η απογοήτευση, ενεργοποιούνται ορισμένα τμήματα του εγκεφάλου, όπως η αμυγδαλή. Μόλις το πρόβλημα επιλυθεί, ενεργοποιείται ο προμετωπιαίος φλοιός, σηματοδοτώντας μια αίσθηση ανακούφισης. Μελέτες δείχνουν ότι στην περίπτωση των εφιαλτών, ο προμετωπιαίος φλοιός λειτουργεί λιγότερο καλά, τόσο κατά τη διάρκεια του ύπνου REM (η φάση του ύπνου κατά την οποία εμφανίζονται κυρίως οι εφιάλτες) όσο και κατά τη διάρκεια της εγρήγορσης. Φαίνεται επίσης να υπάρχει δυσλειτουργία της αμυγδαλής. Εάν ο προμετωπιαίος φλοιός είναι ανενεργός, η αμυγδαλή, η οποία διαχειρίζεται τα συναισθήματα, γίνεται ‘ανεξέλεγκτη’, γεγονός που εξηγεί σε μεγάλο βαθμό την παρουσία πολύ ισχυρών αρνητικών συναισθημάτων σε αυτόν τον τύπο ονείρου.
Ο σκοπός μας ως θεραπευτές των εφιαλτών είναι να ξαναδώσουμε πίσω στα όνειρα την καθαρτική τους λειτουργία.Είναι γεγονός ότι τα θέματα ψυχικής υγείας μαστίζουν όλο και περισσότερο την κοινωνία μας, έτσι ώστε να δυσχεραίνουν την καθημερινότητα πολλών ανθρώπων. Η μέθοδος αυτή που αναπτύξατε (εκτός από τον ύπνο) θα ήταν εφικτό να εφαρμοστεί και υπό τη μορφή διαλογισμού;
H θεραπεία εξάσκησης νοητικών εικόνων (IRT) είναι μια τεχνική όπου χρησιμοποιείται ήδη και για άλλες ψυχικές νόσους, πέρα των εφιαλτών, όπως οι φοβίες, η ψύχωση, η διπολική διαταραχή και η κατάθλιψη. Σε αυτές τις θεραπείες, το άτομο καθοδηγείται να φανταστεί μια αρνητική ανάμνηση ή εικόνα όσο το δυνατόν πιο έντονα και να την αλλάξει προς την κατεύθυνση που επιθυμεί. Πρόκειται για μια απλή αλλά πολύ αποτελεσματική γνωσιακή-συμπεριφορική μέθοδο. Λόγω της ενεργητικής αναδιατύπωσης των αρνητικών γεγονότων, ο προτεινόμενος μηχανισμός δράσης της μπορεί να είναι η ενίσχυση της μάθησης, του θετικού συναισθήματος, της χαλάρωσης και της αυτοαποτελεσματικότητας, γεγονός που μπορεί να προσφέρει πλεονέκτημα έναντι των τεχνικών που προκαλούν πιο παθητική απεικόνιση και που δεν σχετίζονται με επίλυση δυσάρεστων καταστάσεων της πραγματικής ζωής του ατόμου, όπως ο διαλογισμός ή η ύπνωση.
Γιατί δεν θυμόμαστε τα όνειρά μας (κυρίως τα καλά), όταν ξυπνάμε; Και γιατί δεν ξεχνάμε τους εφιάλτες; Ποια η εξήγηση σε αυτό το φαινόμενο; Υπάρχει, άραγε, τρόπος να εκπαιδεύσουμε τον εγκέφαλό μας να τα θυμάται;
Από τη μια πλευρά, η ικανότητα ανάμνησης ονείρων συνδέεται με χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που είναι δημιουργικοί ή ανοιχτοί σε νέες εμπειρίες και οι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για τον κόσμο των ονείρων είναι πιο πιθανό να θυμούνται τα όνειρά τους. Άλλες συνθήκες, όπως ο χρόνος που μεσολαβεί μεταξύ του ονείρου και του ξυπνήματος, το στάδιο του ύπνου στο οποίο βρίσκεστε ή η συναισθηματική ένταση του ονείρου (εξού και θυμόμαστε πιο συχνά τους εφιάλτες), επηρεάζουν επίσης την ικανότητά σας να τα θυμάστε.
Μια συμβουλή για τη βελτίωση της ανάκλησης των ονείρων είναι να καταγράφετε τι ονειρευτήκατε αμέσως μόλις ξυπνήσετε, όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Αν περάσει αρκετή ώρα, η ιστορία του ονείρου χάνεται, ακόμη και αν ήταν συναρπαστική ή έντονα συναισθηματική.
Αυτή η «αμνησία» θα μπορούσε επίσης να έχει προστατευτικό ρόλο, εμποδίζοντας την εκμάθηση φανταστικών γεγονότων που δεν έλαβαν χώρα στην πραγματικότητα. Μια θεωρία φτάνει μάλιστα στο σημείο να υποστηρίζει ότι ψυχωσικές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια, μπορεί να εμφανιστούν όταν ο μηχανισμός λήθης των ονείρων δεν λειτουργεί πλέον, καθιστώντας δύσκολη τη διάκριση μεταξύ ονείρου και πραγματικότητας.
Ειδικεύεστε επίσης, στη θεραπεία της αϋπνίας και πιο συγκεκριμένα, στην αλληλεπίδραση μεταξύ ύπνου και νευροψυχιατρικών διαταραχών. Με ποιον τρόπο συνδέονται αυτά τα δύο; Πόσο μεγάλο είναι κατά τη γνώμη σας, το πρόβλημα αυτό στη χώρα μας;
Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι
περίπου το 10 με 15% του γενικού πληθυσμού παρουσιάζει τα κριτήρια για χρόνια αϋπνια, καθιστώντας την, την πιο συχνή διαταραχή ύπνου και τη δεύτερη πιο συχνή ψυχική διαταραχή. Έχει βρεθεί ότι τόσο η χρόνια έλλειψη ύπνου όσο και η χρόνια αϋπνία αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη τόσο ψυχικών διαταραχών (π.χ. κατάθλιψης και αγχωδών διαταραχών), όσο και σωματικών παθήσεων (π.χ. διαβήτη, καρδιαγγειακών νοσημάτων, άνοιας και ευαλωτότητας σε λοιμώξεις). Τόσο στην Ελλάδα όσο και σε όλο τον κόσμο παρατηρούμε αύξηση των προβλημάτων ύπνου, κάτι που απαιτεί την εύκολη πρόσβαση του γενικού πληθυσμού σε εξειδικευμένες θεραπείες, όπως η
γνωσιακή-συμπεριφορική για την αϋπνία (Cognitive-Behavioural Therapy for Insomnia, CBT-I). Σύμφωνα με τις πρόσφατες ευρωπαϊκές κατευθυντήριες οδηγίες για την αντιμετώπιση της χρόνιας αϋπνίας στις οποίες συμμετείχα ως συγγραφέας (Riemann et al. ‘The European Insomnia Guideline: An update on the diagnosis and treatment of insomnia 2023’. Journal of Sleep Research. 2023),
η γνωσιακή-συμπεριφορική για την αϋπνία -και όχι τα φάρμακα- είναι η πρώτη και πιο αποτελεσματική θεραπεία κατά της χρόνιας αϋπνίας.
Στην Ελλάδα, θεωρείτε ότι υπάρχουν τα κατάλληλα μέσα και εργαλεία για την καταπολέμηση τέτοιων ειδών προβλημάτων;
Στην Ελλάδα υπάρχουν πολύ έμπειροι θεραπευτές, με σοβαρή κατάρτιση και τεχνογνωσία. Παρά ταύτα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις περισσότερες χώρες λείπουν οι κατάλληλες υποδομές, όσο και ο επαρκής αριθμός εξειδικευμένων θεραπευτών για μια διαταραχή τόσο συχνή όσο η αϋπνία, που αγγίζει ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Υπάρχει ανάγκη για εκπαίδευση περισσοτέρων θεραπευτών, ανάπτυξη ψηφιακών εναλλακτικών (digital CBT-I και IRT) και τήρηση των κατευθυντήριων οδηγιών (βλ. παραπάνω) σε επίπεδο της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, άρα ενημέρωση του ιατρικού προσωπικού και του γενικού πληθυσμού στα οφέλη της ψυχοθεραπείας σε αυτές τις διαταραχές.
*ΣΥΝΤΟΜΟ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ
Ο Λάμπρος Περόγαμβρος είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Ψυχιατρικής των Πανεπιστημιακών Νοσοκομείων της Γενεύης και στο Τμήμα Νευροεπιστημών του Πανεπιστημίου της Γενεύης. Αφού σπούδασε ιατρική στην Αθήνα, εκπαιδεύτηκε στην ψυχιατρική και την ψυχοθεραπεία στη Γενεύη και διεξήγαγε έρευνα για τον ύπνο και τα όνειρα στην Ελβετία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Είναι διευθυντής στο Κέντρο Ύπνου στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Γενεύης και επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας «Νευροψυχιατρική του ύπνου και των ονείρων» στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Ο τομέας εξειδίκευσής του περιλαμβάνει τη διερεύνηση των νευροβιολογικών μηχανισμών και λειτουργιών των ονείρων, καθώς και τη διαχείριση και θεραπεία της αϋπνίας και των εφιαλτών.Δεν είναι ορατοί οι σύνδεσμοι (links).
Εγγραφή ή
Είσοδος
Θέμα: Εξειδικευμένα Ιατρικά Κέντρα / Ιατροί. (Αναγνώστηκε 154734 φορές)
10 Οκτωβρίου 2008, 07:00:09