Χριστουγεννιάτικο καράβι ή δέντρο; Ποιο μας ανήκει και ποιο προτιμούμε τελικά;

[Argirios Argiriou]

Η ΑΥΓΗ, 25/12/2013.
της Λαογράφου Νικολέμμας-Πολυξένης Δημητρίου.

 Στις μέρες μας, υπάρχει η άποψη ότι το χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι ένα κατεξοχήν ξενόφερτο έθιμο που επισκίασε το "γνήσια ελληνικό" χριστουγεννιάτικο καράβι. Κατά πόσο όμως ευσταθεί η θεωρία αυτή;

Αρχικά, το χριστουγεννιάτικο δέντρο υπάρχει ως έθιμο, υπό πολλές μορφές, στον ελληνικό χώρο από την αρχαία εποχή μέχρι σήμερα. Τα αρχαία χρόνια συνηθίζονταν να κουβαλούν κλαδιά αειθαλών δέντρων και να στολίζουν τα σπίτια τους για "καλή χρονιά", σύμφωνα με την Κ. Αικατερίνη Πολυμέρου. Επιπλέον, τα κλαδιά αυτά τα στόλιζαν με καρύδια, αμύγδαλα, μικρά μήλα ή πορτοκάλια για να δείχνουν πιο όμορφα, αν και αρκετές φορές είχαν από μόνα τους πάνω μικρούς καρπούς. Έτσι, η ευρωστία των αειθαλών δέντρων μεταφερόταν μέσα στο σπίτι ώστε να είναι και αυτό "αειθαλές" καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου. Μετέπειτα, χρησιμοποιούσαν αντίστοιχα κλαδιά και κατά τη διάρκεια των ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων για να γιορτάσουν τον ερχομό του νέου έτους. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο, όπως το ξέρουμε σήμερα, προέρχεται από τη Σκανδιναβία και τη Γερμανία, αλλά άρεσε στον ελληνικό λαό τόσο ώστε να υιοθετηθεί και να θεωρείται σήμερα και δικό μας έθιμο.

Προφανώς, η καθολική χρήση αειθαλών δέντρων για τον συμβολισμό μιας καινούργιας αρχής βρίσκει δημοτικότητα σε όλους τους χρόνους και τόπους. Ο λόγος φυσικά είναι επειδή καταφέρνει να αντικατοπτρίζει την ανάγκη των ανθρώπων, μέσα στον βαθύ χειμώνα, να βρουν ελπίδα και συνέχεια της ζωής μέσω ενός στοιχείου της φύσης που δεν "πεθαίνει" ποτέ.

Η παρουσία του έλατου σήμερα είναι τόσο διαδεδομένη στη χώρα, που με ασφάλεια μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ανήκει στη σύγχρονη λαογραφία μας. Αληθεύει όμως η θεωρία ότι το καραβάκι είναι πιο κοντά στον πολιτισμό μας; Είναι όντως πιο παλιό και πιο "ελληνικό" έθιμο από το δέντρο; Από όσα δείχνουν τα στοιχεία μέχρι σήμερα όχι. Αρχικά, η άποψη ότι μια χώρα που περιβάλλεται από θάλασσα θα πρέπει να έχει και ένα κατεξοχήν θαλάσσιο διακοσμητικό στοιχείο δεν ευσταθεί, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν ζουν όλοι οι Έλληνες σε παραθαλάσσια περιοχή. Το καραβάκι δηλαδή υπάρχει ως έθιμο μόνο σε παραθαλάσσια μέρη. Ακόμα και εκεί, όμως, δεν αποτελούσε συνήθεια να στολίζουν το καραβάκι, όπως στολίζουμε σήμερα το δέντρο. Αντιθέτως, συνηθίζονταν να στολίζεται από παιδιά όταν αυτά πήγαιναν να πουν τα κάλαντα, ενώ μέσα στο μικρό καραβάκι οι νοικοκυρές τα φίλευαν με κουραμπιέδες και κάθε λογής γλυκά. Με άλλα λόγια, δεν αποτελούσε μέρος του οικιακού στολισμού του σπιτιού παλαιότερα.

Επιπλέον, το καράβι, σε αντίθεση με το δέντρο, όπως τονίζει και ο λαογράφος Δημήτριος Λουκάτος, θυμίζει χωρισμούς. Δεν είναι ένα στοιχείο που ενώνει τους ανθρώπους, ούτε κουβαλάει πάντα ευχάριστες αναμνήσεις. Αντιθέτως, το χριστουγεννιάτικο δέντρο, ή αειθαλή κλαδιά, κουβαλούν συνειρμούς αθανασίας, καθώς και αναμνήσεις ανθρωπίνων σχέσεων που κρατούν στον χρόνο. Αρκεί κανείς να σκεφτεί τι υποδηλώνει το δέντρο σε κάθε λογής παραμύθια, μύθους και ιστορίες. Σχεδόν πάντα κρατά έναν ρόλο σύνδεσης ανθρώπινων σχέσεων, καθώς και συνέχεια της ύπαρξής τους σε βάθος χρόνου. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι το δέντρο, μέχρι κυριαρχήσει ευρέως ο χριστιανισμός, αποτελούσε ένα βασικό στοιχείο λατρείας. Για όλους τους προαναφερθείς λόγους, δεν μας προκαλεί εντύπωση η αγάπη που τρέφουν οι άνθρωποι για το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Παρόμοια, δεν πρέπει να μας προκαλεί εντύπωση που δεν υιοθετήθηκε ευρύτερα το καραβάκι, ούτε και αγαπήθηκε όσο το δέντρο. Παρόλα αυτά, αξίζει να σημειωθεί ότι, λόγω της ναυτικής φύσης των Ελλήνων, υπήρχε η συνήθεια οι ναυτικοί να κάνουν τάμα στην Παναγία, όταν ξεπερνούσαν μια δυσκολία, ένα χρυσό ομοίωμα καραβιού.

Εν ολίγοις, είναι φανερό ότι παρ' ότι το καραβάκι έχει και αυτό μια σημαντική θέση στη χριστουγεννιάτικη λαογραφία της χώρας μας, δεν είχε τη δυνατότητα να ξεπεράσει τη δημοτικότητα του πολύ παλαιότερου και κατάφορτου συμβολισμό χριστουγεννιάτικου δέντρου. Η ιστορία και ο συμβολισμός του δέντρου είναι τόσο βαθιά ριζωμένα στο ασυνείδητο όλων των Ελλήνων, σε αντίθεση με το καράβι, που έχει σημασία μόνο για ανθρώπους που διατηρούν σχέσεις με τη θάλασσα. Επιπλέον, είναι σχεδόν αδύνατον ένα σύμβολο ενωτικού χαρακτήρα να υποτιμηθεί από ένα σύμβολο χωρισμού κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων, μιας γιορτής που επίκεντρο έχει -μα τι άλλο;- την οικογένεια και την επανένωσή της.

Δεν είναι ορατοί οι σύνδεσμοι (links). Εγγραφή ή Είσοδος