Οι κριτές των υπό δημοσίευση άρθρων μεροληπτούν υπέρ των θετικών αποτελεσμάτων;

[Argirios Argiriou]

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 12.10.20008

Δημοσίευε και ας... είναι λάθος
Βαρύγδουπες επιστημονικές ανακαλύψεις που όμως αποδεικνύονται πομφόλυγες.
 

The Economist

Στην οικονομική θεωρία, η «κατάρα του νικητή» αναφέρεται στην ιδέα ότι κάποιος που κερδίζει μία δημοπρασία, μπορεί εντέλει να έχει πληρώσει πάρα πολλά γι’ αυτό που αγόρασε. Ας αναλογιστούμε για παράδειγμα τις δημοπρασίες για την εκμετάλλευση πετρελαϊκών κοιτασμάτων. Τα ποσά που προσφέρονται συχνά δεν ανταποκρίνονται στο μέγεθος των αποθεμάτων της υπό δημοπράτηση έκτασης και όποιος κερδίζει το συμβόλαιο, συχνά έχει πληρώσει περισσότερα χρήματα από όσα θα τον συνέφερε.

Κάτι ανάλογο μπορεί να συμβαίνει και στις επιστημονικές δημοσιεύσεις, σύμφωνα τουλάχιστον με πρόσφατη έρευνα. Με τόσο πολλές αιτήσεις για δημοσίευση στις ελάχιστες επιστημονικές επιθεωρήσεις εγνωσμένου κύρους που υπάρχουν, οι «νικητές» συχνά υπερβάλλουν τη σημασία των ευρημάτων τους, ή συχνά ανακοινώνουν βαρύγδουπες ανακαλύψεις που αποδεικνύονται πομφόλυγες. Το φαινόμενο επιδρά αρνητικά στην εικόνα που έχουμε για την επιστημονική γνώση, καθώς λιγότερο εντυπωσιακά (αλλά πιο έγκυρα) πονήματα, είτε δημοσιεύονται σε επιστημονικά περιοδικά δευτερεύουσας σημασίας είτε μένουν αδημοσίευτα.

Ο Γιάννης Ιωαννίδης, επιδημιολόγος στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και οι συνεργάτες του, δημοσίευσαν πρόσφατα μία μελέτη στην επιθεώρηση Public Library of Science (PloS) Medicine, όπου διατείνονται ότι φαινόμενα από τον κόσμο της οικονομίας, όπως τα ολιγοπώλια, η τεχνητή σπάνη και η κατάρα του νικητή, έχουν αναλογίες και στον χώρο των επιστημονικών δημοσιεύσεων. Ο δρ Ιωαννίδης είχε προκαλέσει θόρυβο και πριν από τρία χρόνια, όταν είχε ισχυριστεί, με πειστικό μάλιστα τρόπο, ότι οι περισσότερες επιστημονικές δημοσιεύσεις αποδεικνύονται λανθασμένες. Στην πρόσφατη έρευνά του, αποδεικνύει για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό:

Διαψεύσθηκαν

Εκατοντάδες χιλιάδες ερευνητές προσλαμβάνονται, πληρώνονται και προάγονται, όχι ανάλογα με την εργασία που παράγουν, αλλά με το που δημοσιεύουν την δουλειά τους. Για πολλούς, ο απώτερος στόχος είναι μία δημοσίευση σε επιθεωρήσεις του κύρους του περιοδικού Nature ή του Science. Υποτίθεται ότι τα προαναφερθέντα έντυπα είναι ιδιαιτέρως επιλεκτικά και απορρίπτουν την πλειοψηφία των εργασιών που τους αποστέλλονται για δημοσίευση. Ως εκ τούτου, είναι ευρέως διαδεδομένη η άποψη ότι δημοσιεύουν την αφρόκρεμα των επιστημονικών ερευνών. Ωστόσο, ο δρ Ιωαννίδης αντιτείνει ότι είναι η τεχνητή σπάνις των πηγών που κρατάει τα «διαμάντια» αυτά ακριβά. Εξαιτίας μάλιστα της σπάνεως, οι έγκυρες επιθεωρήσεις τείνουν να δημοσιεύουν εντυπωσιακές, αλλά όχι και ουσιώδεις εργασίες. Στην προηγούμενη έρευνά του, ο δρ Ιωαννίδης χρησιμοποίησε ως δείγμα 49 πονήματα στα οποία αναφέρθηκαν στη συνέχεια πάνω από 1.000 επιστήμονες. Ανακάλυψε ότι μέσα σε λίγα χρόνια, το ένα τρίτο εξ αυτών είχε διαψευστεί από νεότερες έρευνες. Η ιδέα της κατάρας του νικητή προϋποθέτει βέβαια ότι οι δημοσιεύσεις σε λιγότερο γνωστές επιθεωρήσεις θα είναι πιο ορθές, κάτι που δεν έχει αποδειχθεί ακόμη. Το βασικό επιχείρημα της ομάδας του Ιωαννίδη είναι ότι η επιστημονική έρευνα είναι τόσο δύσκολη και ο ανταγωνισμός τόσο μεγάλος, που οι περισσότερες δημοσιεύσεις καταλήγουν αργότερα στον κάλαθο των αχρήστων. Στα γνωστά περιοδικά, όπου ο ανταγωνισμός είναι ακόμη μεγαλύτερος, η πιθανότητα λάθους πολλαπλασιάζεται.

Μεροληπτούν

Επιπλέον, φαίνεται πως οι κριτές των υπό δημοσίευση κειμένων μεροληπτούν υπέρ των θετικών αποτελεσμάτων. Για παράδειγμα, οι περισσότερες μελέτες για την επίδραση των αντικαταθλιπτικών που υποβλήθηκαν στον Αμερικανικό Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων και είχαν θετικά αποτελέσματα, δημοσιεύθηκαν, ενώ ελάχιστες με αρνητικά αποτελέσματα έγιναν δεκτές. Εντούτοις, τα αρνητικά αποτελέσματα είναι εξίσου χρήσιμα με τα θετικά, απλά δεν είναι τόσο «συναρπαστικά». Δεν υπονοεί βέβαια κανείς απάτη, αλλά καλό θα ήταν να δοθεί περισσότερο βάρος στα αρνητικά αποτελέσματα, ή τέλος πάντων, να σταματήσει η μεροληψία υπέρ των θετικών αποτελεσμάτων. Μία άλλη λύση θα ήταν να δημοσιεύονται στο Διαδίκτυο όλες οι ποιοτικές έρευνες που δεν εκδόθηκαν στην έντυπη έκδοση κάποιας επιστημονικής επιθεώρησης. Οσο για τον δρα Ιωαννίδη, το ερώτημα, που σίγουρα θα πρέπει να τον βασανίζει, είναι αν τώρα που δημοσιεύθηκε η μελέτη του, θα πρέπει να αρχίσουμε να αμφιβάλλουμε για την ορθότητά της.


Δεν είναι ορατοί οι σύνδεσμοι (links). Εγγραφή ή Είσοδος