Η πρόκληση της φιλικής προς το παιδί δικαιοσύνης.

[Argirios Argiriou]

14-02-2016
του Γιώργου Νικολαΐδη.

Στην χώρα μας έχει υπολογιστεί ότι ένα παιδί που θα τολμήσει να καταγγείλει ότι υπέστη σεξουαλική παραβίαση θα υποχρεωθεί να επαναλάβει την εξιστόρηση της τραυματικής του αυτής εμπειρίας κατά μέσο όρο 14 (!) φορές στις διάφορες φάσεις της ανακριτικής και δικαστικής διερεύνησης της καταγγελίας. Υπάρχουν ακόμα περιπτώσεις στις οποίες ένα παιδί υποβλήθηκε από την οργανωμένη κοινωνία σε 28 διαδοχικές πραγματογνωμοσύνες προκειμένου να ολοκληρωθεί η διαδικασία απονομής δικαιοσύνης. Υπάρχουν υποθέσεις σεξουαλικής παραβίασης ανηλίκων που τελεσιδίκησαν μετά από 12 χρόνια δικαστικών «αγώνων». Υπάρχουν περιπτώσεις που ένα παιδί «μίλησε» όταν ήταν μικρό και η δικαιοσύνη αποδόθηκε όταν πια είχε ενηλικιωθεί.
 
Ο Γολγοθάς των παιδιών – θυμάτων

Και μόνο αυτά να αναλογιστεί κανείς, αντιλαμβάνεται πως το παιδί που βρίσκει το κουράγιο να μιλήσει για αυτό που του συμβαίνει – και μάλιστα ως επί το πλείστον από κάποιο συγγενή ή οικείο του πρόσωπο – υποχρεώνεται από τις αρχές να ανέβει ένα πραγματικό Γολγοθά: να ξαναζήσει επανειλημμένα όλες εκείνες τις τραγικές στιγμές, να πρέπει να ανακαλέσει κάθε φορά όλες τις δραματικές λεπτομέρειες των συμβάντων, να περιμένει χρόνια και χρόνια για να τελειώσουν τα δικαστήρια ζώντας πολλές φορές με το φόβο ότι ίσως ενοχοποιηθεί το ίδιο ή υποχρεωθεί να ξαναγυρίσει σε όποιον το κακοποιούσε. Σε τελική ανάλυση μέσα από ένα τέτοιο κυκεώνα μακρόσυρτων διαδικασιών το παιδί – θύμα θυματοποιείται ξανά και ξανά από την κοινωνία και οδηγείται αναπόδραστα στο να αναλογιστεί πολλές φορές αν έκανε ή όχι καλά που μίλησε… Κι αυτό, βέβαια, αποτρέπει και άλλα παιδιά – θύματα από το να μιλήσουν και τα καταδικάζει στην σιωπή, στο να υπομένουν το βάρος των εμπειριών τους νοιώθοντας εντελώς αβοήθητα από την κοινωνία των ενηλίκων.
 
Η φιλική προς το παιδί δικαιοσύνη

Στον αντίποδα όλων αυτών των τραγικών καταστάσεων που δυστυχώς εξακολουθούν να βιώνουν τα παιδιά στην χώρα μας, αλλού εδώ και δεκαετίες και ακριβώς για να αποτρέπεται η επαναθυματοποίηση των παιδιών – θυμάτων εφαρμόστηκαν μια σειρά καινοτομίες στο πως διερευνάται μια αναφορά κακοποίησης ενός ανηλίκου, στο πως αποδίδεται η δικαιοσύνη και προστατεύεται το θύμα (ή ο ανήλικος μάρτυρας), καινοτομίες που συνήθως περιγράφονται με τον όρο «φιλική προς το παιδί δικαιοσύνη». Το σκεπτικό αυτού του εγχειρήματος είναι:

Να αποδοθεί στο παιδί ένας ρόλος συμμέτοχου στις δικαστικές διαδικασίες που το αφορούν.
Να αποφευχθούν καταστάσεις με δυνητικά πολύ επιβλαβείς επιπτώσεις όπως η επαναθυματοποίηση των παιδιών θυμάτων από τις ανακριτικές διαδικασίες.
Να διασφαλιστούν ταυτόχρονα τα δικαιώματα του κατηγορουμένου («κανόνας των ίσων όπλων»).
Να επιτυγχάνεται η σύντομη εκτέλεση της κλινικής και δικαστικής διερεύνησης μιας τέτοιας υπόνοιας ή αναφοράς αδικήματος κατά ανηλίκου.
Να λαμβάνονται πρόνοιες για περιστάσεις όπως π.χ. η σεξουαλική παραβίαση παιδιών, στις οποίες τα αντικειμενικά, ιατροδικαστικά ευρήματα είναι καθοριστικά σε ελάχιστο μόνο ποσοστό των περιπτώσεων.
Αλλού το μήνυμα έχει ληφθεί

Έτσι, πρώτα στις Η.Π.Α. αναπτύχθηκαν τα Κέντρα Συνηγορίας Παιδιού (Child Advocacy Centers), δομές στις οποίες σε μια ενιαία μονάδα συνεργάζονται επαγγελματίες διαφορετικών υπηρεσιών (υγείας, πρόνοιας, δημόσιας τάξης, δικαιοσύνης) με κοινό στόχο την διερεύνηση και ταχεία επιβεβαίωση ή απόρριψη καταγγελιών χωρίς να επαναθυματοποιείται το παιδί – θύμα. Ταυτόχρονα για την ανακριτική εξέταση του ανήλικου θύματος ή μάρτυρα δημιουργήθηκαν μια σειρά προτυποποιημένα πρωτόκολλα έτσι ώστε να ενοποιηθούν τα κριτήρια αξιολόγησης μιας αναφοράς ή καταγγελίας. Σήμερα εντός της οργάνωσης – ομπρέλας «National Children’s Alliance», λειτουργούν πάνω από 800 τέτοια κέντρα στις ΗΠΑ είτε από κυβερνητικές υπηρεσίες είτε από ΜΚΟ, κέντρα στα οποία διερευνώνται πάνω από 200.000 καταγγελίες ετησίως. Σταδιακά παρόμοιες προτυποποιημένες διαδικασίες διερεύνησης καταγγελιών ιδιαίτερα της σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών έχουν θεσμοθετηθεί σε αρκετές χώρες όπως η Αυστραλία, η Ν. Ζηλανδία, ο Καναδάς κ.α.
 
Μοιάζει με επιστημονική φαντασία αλλά δεν είναι!

Στον Ευρωπαϊκό χώρο η παλαιότερη τέτοια υπηρεσία λειτουργεί από το 1997 στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας και ονομάζεται Barnahus (“Το σπίτι του παιδιού”). Σε αυτή την μονάδα της γενικής διεύθυνσης πρόνοιας του Ισλανδικού δημοσίου, εκμεταλλευόμενοι των δυνατοτήτων της σύγχρονης τεχνολογίας γίνεται μια και μόνη ταυτόχρονη εξέταση του παιδιού – θύματος με on line διαδραστική αναμετάδοσή της σε μια άλλη αίθουσα όπου διεξάγεται η δίκη της υπόθεσης. Μετά την ολοκλήρωση ενός τυποποιημένου πρωτοκόλλου αξιολόγησης της καταγγελίας, ο δικαστής μπορεί να θέσει περαιτέρω διερευνητικές ερωτήσεις μέσω του εξειδικευμένου ψυχολόγου που διενεργεί την κλινική εκτίμηση ή και να διαβιβάσει με τον ίδιο τρόπο ερωτήσεις του συνηγόρου υπεράσπισης ή των άλλων συντελεστών της δίκης. Η όλη διαδικασία καταγράφεται ηλεκτρονικά και το παιδί δεν ξανακαλείται για εξέταση. Από την στιγμή που θα διατυπωθεί μια υπόνοια ή αναφορά περιστατικού κακοποίησης ενός παιδιού ως την στιγμή της μίας και μόνης εξέτασης του ανηλίκου και της δίκης της υπόθεσης μεσολαβεί διάστημα 1-2 μηνών ενώ αν η απόφαση προσβληθεί στο δεύτερο βαθμό απονομής δικαιοσύνης τότε ο ανήλικος δεν ξαναμπλέκεται (εξετάζεται μόνο το βίντεο με την κατάθεσή του) και η διαδικασία ολοκληρώνεται εντός ενός έτους. Όλα αυτά, φυσικά, σε σύγκριση με την Ελληνική πραγματικότητα μοιάζουν με σενάριο επιστημονικής φαντασίας!
 
Ακόμα και στην γείτονα Τουρκία!

Μετά την κοινωνική αναγνώριση του μοντέλου αυτού σε μια σειρά από Ευρωπαϊκές χώρες δημιουργήθηκαν και λειτουργούν παρόμοιες δομές και υπηρεσίες (με παραλλαγές από χώρα σε χώρα κύρια σε σχέση με την προϋπάρχουσα νομική αρχιτεκτονική τους και την δομή των υπηρεσιών παιδικής προστασίας). Στην Σουηδία το πρώτο Barnahus άνοιξε το 2005 ενώ σήμερα ένας ικανός αριθμός τέτοιων κέντρων άνοιξαν και λειτουργούν ανά την χώρα. Στην Νορβηγία μετά την επιτυχημένη πενταετή καμπάνια της ΜΚΟ Save the Children άνοιξε το πρώτο κρατικό Barnahus στο Μπέργκεν το 2007 και πλέον λειτουργούν πάνω από 10 τέτοια κέντρα σε όλη την χώρα. Παρόμοιες διακλαδικές υπηρεσίες του δημοσίου τομέα λειτουργούν την τελευταία πενταετία στην Δανία, στην Γροιλανδία, στις Νήσους Φαρόες, στην Φινλανδία, στην Λιθουανία, στην Λετονία ενώ παρόμοιες πρωτοβουλίες βρίσκονται σήμερα σε εξέλιξη στην Πορτογαλία και στην Ολλανδία. Και για να μην δημιουργηθεί η εντύπωση ότι αυτές οι δομές είναι αποκλειστικό προνόμιο του πλούσιου» Ευρωπαϊκού Βορρά, αξίζει να αναφερθεί πως μια από τα παλαιότερες τέτοιες μονάδες λειτουργεί ήδη από το 2003 στο Ζάγκρεμπ της Κροατίας έχοντας αποσπάσει διεθνώς αναγνώριση ως «καλή πρακτική» (Δεν είναι ορατοί οι σύνδεσμοι (links). Εγγραφή ή Είσοδος). Ακόμα και στην Τουρκία ένας ικανός αριθμός τέτοιων κέντρων λειτουργούν ήδη (το πρώτο στην Άγκυρα λειτουργεί πάνω από δεκαετία!) με ένα φιλόδοξο σχέδιο εθνικής κάλυψης της χώρας αυτής από 30 τέτοια κέντρα. Στην Ελλάδα πάλι…
 
Τι θα μπορούσε να γίνει και στην χώρα μας

Θα μπορούσε όμως να γίνει κάτι τέτοιο και στην χώρα μας παρά τον μνημονιακό χειμώνα; Η απάντηση είναι μάλλον θετική καθώς η εμπειρία από την λειτουργία παρόμοιων υπηρεσιών σε πλήθος χωρών είναι πως εκτός από την προστασία των παιδιών – θυμάτων συμβάλλουν και στην εξοικονόμηση κοινωνικών πόρων από κάθε άποψη (π.χ. οι πολλαπλές πραγματογνωμοσύνες, τα επαναλαμβανόμενα δικαστήρια, η εμπλοκή τόσων φορέων και επαγγελματιών σχετικών ή ασχέτων είναι μια προφανής σπατάλη που εκτός των άλλων αποβαίνει και επιζήμια για τα παιδιά – θύματα). Μόνο που κάτι τέτοιο θα απαιτούσε να ξεπεράσουν όλοι οι εμπλεκόμενοι τις παγιωμένες συνήθειές τους, να αποδεχθούν να εκχωρήσουν τις μικροεξουσίες τους και να πάψουν να διαγκωνίζονται ανταγωνιζόμενοι. Θα απαιτούσε επιτέλους να συζητήσουμε σοβαρά με ποιο τρόπο μπορεί να οργανωθεί καλύτερα η παιδική προστασία στην Ελλάδα. Αν ποτέ δημιουργηθεί μια τέτοια συνθήκη, θα μπορούσαν άμεσα και χωρίς ιδιαίτερο κόστος να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα όπως:

Να ενοποιηθούν οι διαδικασίες προανακριτικής και ανακριτικής κατάθεσης ανήλικων μαρτύρων ή θυμάτων και η διαδικασία εκτίμησης της αντιληπτικής ικανότητας των ανηλίκων σε μια ενιαία διαδικασία στο στάδιο της κυρίως ανάκρισης με ίδιους όρους για ανήλικους θύματα και μάρτυρες.
Η μια και μόνη αυτή κατάθεση να πραγματοποιείται με προτυποποιημένο τρόπο από ειδικευμένους επαγγελματίες ψυχικής υγείας υπό την εποπτεία και με την συμμετοχή του εισαγγελέα που διεξάγει την ανάκριση σε πραγματικό χρόνο που να καταγράφεται ηλεκτρονικά.
Να γίνεται η προκαταρκτική εξέταση και η προανάκριση με τα λοιπά στοιχεία και με χαμηλό ουδό παραπομπής και η εκτίμηση της κατάθεσης στην κυρίως ανάκριση να έχει υψηλό ουδό θεμελίωσης των καταγγελιών.
Να γίνεται μια και μόνη πραγματογνωμοσύνη στην κυρίως δίκη και πάλι με τις ίδιες προδιαγραφές και διαδικασίες.
Στο δεύτερο βαθμό η εξέταση να γίνεται μόνο στη βάση των ηλεκτρονικά καταγεγραμμένων καταθέσεων.
Να οργανωθούν δημόσια κέντρα δικανικής εξέτασης ανηλίκων μαρτύρων και θυμάτων που να διεξάγουν τα παραπάνω σε συνεργασία με τις εισαγγελικές και δικαστικές αρχές (το μόνο μέτρο που απαιτεί ένα κάποιο κόστος που αντισταθμίζεται όμως και άμεσα και μεσοπρόθεσμα).
Όλα τα παραπάνω έχουν μια βασική προϋπόθεση: η κοινωνία και η πολιτική ηγεσία να πάψουν να ιεραρχούν υψηλότερα τα διάφορα υποσυστήματα εξουσίας εντός και εκτός του κράτους, την ικανοποίηση των μικροσυμφερόντων τους και την συντήρηση των σημερινών status quo και να θέσουν σε προτεραιότητα άλλα σοβαρότερα αγαθά, όπως εν προκειμένω εκείνο της προστασίας των παιδιών. Θα το τολμήσουν κάποτε;

Δεν είναι ορατοί οι σύνδεσμοι (links). Εγγραφή ή Είσοδος