Μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του Ψυχίατρου Π. Σακελλαρόπουλου.

[Argirios Argiriou]

Εις μνήμην του Ψυχίατρου Π. Σακελλαρόπουλου που κηδεύεται σήμερα 06/11/2018.

15/02/2015, Καθημερινή.

Π. Σακελλαρόπουλος: Στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση υπάρχουν ακόμη αντιστάσεις.

Βαστώντας ένα καφέ μπαστούνι, με βήμα αργό, ο ψυχίατρος Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος μπαίνει στο καθιστικό της μονοκατοικίας του, στο Μετς. Εχουν περάσει δέκα και πλέον χρόνια από τότε που σταμάτησε τις ψυχαναλυτικές συνεδρίες σε αυτόν τον χώρο, όμως με δική του απαίτηση τίποτα δεν άλλαξε θέση. Στο πάτωμα, η ίδια μπλε μοκέτα και πλάι στο παράθυρο, ο ίδιος δερμάτινος καναπές, ζαρωμένος από την πολυχρησία. Ακόμη και σήμερα, στα 89, ο κ. Σακελλαρόπουλος παραμένει δραστήριος στην επιστήμη του, εργαζόμενος για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση με την οποία έχει συνδέσει το όνομά του. Πριν από λίγο καιρό, συνεργάτες και συγγενείς τού ζήτησαν να μην ταλαιπωρείται και να αφοσιωθεί σε κάποιο χόμπι. «Μα μεράκι μου είναι η κοινωνική ψυχιατρική», απάντησε.

Με επιστημονική πορεία 50 και πλέον χρόνων ο ομότιμος καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου έχει ταυτιστεί με πρωτοποριακές προσεγγίσεις και μεθόδους στον χώρο της ψυχικής υγείας. Από το 1973 εργάζεται με σκοπό την εξωνοσοκομειακή αντίληψη στην αντιμετώπιση σοβαρών ψυχιατρικών διαταραχών, όπως και παλαιότερα. Αυτός ξεκίνησε πρώτη φορά από τον τόπο καταγωγής της μητέρας του, τη Φωκίδα, την ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Δημιούργησε αρχικά μια κινητή μονάδα που περιθάλπει τους ψυχικά ασθενείς στα σπίτια τους, αλλά και ημιαυτόνομα διαμερίσματα που υποδέχονται ασθενείς ψυχιατρείων. Ακόμη και έως πρότινος, στελέχη του υπουργείου Υγείας ζητούσαν τη γνώμη του για την πορεία της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Παρά τις μακροχρόνιες προσπάθειές του να άρει το κοινωνικό στίγμα της ψυχικής νόσου, το έργο του δεν έχει ολοκληρωθεί. «Προπύργια αντιστάσεων υπάρχουν ακόμη, όπως σε όλες τις μεταρρυθμίσεις», λέει.

Αρχές δεκαετίας του ’60, ολοκληρώνει τις σπουδές του στη Γαλλία και επιστρέφει στην Ελλάδα. «Ενας προοδευτικός κύκλος γύρω από τον πατέρα μου, που ήταν γιατρός στην Καλλιθέα, με υποδέχεται με περηφάνια. Είχαν μεράκι ανανέωσης της παλαιολιθικής ιατρικής».Υπάρχει βεβαίως μια μερίδα ιατρικού κόσμου που τον βλέπει καχύποπτα. «Κυρίως οι πολιτικάντηδες γιατροί, που τότε με έλεγαν αριστερό».

Τουλάχιστον για τις επόμενες δύο δεκαετίες αυτοί οι «οπισθοδρομικοί» αντιμετωπίζουν, σύμφωνα με τον κ. Σακελλαρόπουλο, τους ψυχικά ασθενείς ως αποδιοπομπαίους τράγους. «Ηθελαν να απαλλαγούν από αυτούς. Να τους έχουν στο περιθώριο». Ηταν τα χρόνια που στη Λέρο έφταναν καραβιές αρρώστων. Το νησί υποδεχόταν στις ασυλικές εγκαταστάσεις τις πιο βαριές μορφές ψυχώσεων από όλη τη χώρα. Με μια υπογραφή κοινοτάρχη κάποιος μπορούσε να καταλήξει εκεί. «Τους θεωρούσαν εντελώς καταδικασμένους. Μόλις γέμιζαν τα ψυχιατρεία της Αττικής αλλά και της υπόλοιπης Ελλάδας, έστελναν εκεί αυτούς τους δυστυχισμένους. Δεν φτάνει που είχαν την αρρώστια τους, που υπέφεραν τραγικά. Να πιστεύεις ότι είσαι άγιος και να σε θεωρούν δαίμονα. Η αδικία ήταν αφόρητη. Τους είχαν και ξεχωριστό νεκροταφείο. Δηλαδή και πεθαμένους τους θεωρούσαν καταδικασμένους».

Μέσα στην κοινότητα

Ο κ. Σακελλαρόπουλος υποστηρίζει ότι η θεραπεία πρέπει να γίνεται μέσα στην κοινότητα. Ο χρόνιος εγκλεισμός, λέει, αποξενώνει τον άρρωστο, τον εγκλωβίζει στις φοβίες του. Αρχές δεκαετίας του ’80, επιλέγει τη Φωκίδα για να ξεκινήσει μαζί με τους συνεργάτες του την ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Βέβαια υπήρξε πίστη και δράση και από άλλους συναδέλφους του. Με ομιλίες σε καφενεία προσπαθεί να πείσει τους ντόπιους ότι οι ψυχικά ασθενείς δεν αποτελούν απειλή. Συναντά όμως και αντιστάσεις. Θυμάται έναν διοικητή της Χωροφυλακής που πήγαινε κόντρα στις προτάσεις του. «Μου έλεγε: “Ερχεσαι, γιατρέ, τα Σαββατοκύριακα και το γλεντάς”. Χρειάστηκε να του πω ότι αυτή είναι η δουλειά μου. Βέβαια, το ύφος μου και ο φανατισμός μου, ελεγχόμενος φανατισμός, ενθουσιασμός, άλλαξαν τη στάση του κόσμου. Στο τέλος, αφού είχε κάνει προσπάθειες να με εξευτελίσει, ο διοικητής μού είπε: “Καλά τα λες, γιατρέ! Από ’δω και πέρα θα σου στέλνω αυτούς τους ανθρώπους αντί να προσπαθώ να τους περνάω σίδερα για να τους πάω στο Δαφνί”».

Σταδιακά ο κ. Σακελλαρόπουλος κέρδισε το μεγαλύτερο τμήμα των ντόπιων. «Είχαμε όμως να αντιμετωπίσουμε, ειδικά στην αρχή, και τις αντιδράσεις οικογενειών που ήθελαν να απαλλαγούν από το όνειδος να έχουν “τρελό" στην οικογένεια. Είχαμε έναν άρρωστο στη Θράκη, που οι γονείς τον είχαν δηλώσει στο ληξιαρχείο ως πεθαμένο. Οι γραφειοκράτες του τόπου δεν δέχονταν να του βγάλουν ταυτότητα. Τελικά, αφού πέθανε ανακαλύψαμε ότι πολύ κοντά έμεναν η μάνα και ο πατέρας του!».

«Κλειδί» είναι οι κινητές μονάδες ψυχικής υγείας

Η επιλογή της Φωκίδας από τον κ. Σακελλαρόπουλο για το ξεκίνημα της αποασυλοποίησης δεν ήταν τυχαία. «Υπήρχαν πλεονεκτήματα. Είχαμε δυνατότητα να μπούμε στα αρχεία του νομού από τις γνωριμίες που είχα στην περιοχή. Με εμπιστεύθηκαν και είχα πρόσβαση σε σημαντικά στατιστικά δεδομένα», λέει. Θυμάται έναν από τους συναδέλφους του να του λέει πριν από χρόνια: «Πήρες την ψυχανάλυση από το Κολωνάκι και την πήγες στα βουνά και στα λαγκάδια». Σήμερα το έργο του εκεί και αργότερα στη Θράκη αποτελεί μοντέλο και για την υπόλοιπη Ελλάδα.

Παρακολουθώντας αυτό το διάστημα την πορεία της αποασυλοποίησης, λέει ότι «βρισκόμαστε σε καλό δρόμο, όμως η ψυχιατρική μεταρρύθμιση δεν εξελίσσεται όπως αναμενόταν». Εξηγεί ότι αυτή τη στιγμή επικρατεί αγωνία στους θεραπευτές, στο επιστημονικό προσωπικό και στους θεραπευόμενους γιατί δεν έχει ξεκαθαρίσει η λειτουργία της επόμενης φάσης, μετά το κλείσιμο –εάν αυτό συμβεί– των ασυλικών δομών. Η μεταρρύθμιση στην Ελλάδα δεν άρχισε με την παράλληλη ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας περίθαλψης, όπως και σε άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Τα ψυχιατρεία αδειάζουν, αλλά παράλληλα αυξάνονται οι ιδιωτικές κλινικές και το κόστος της περίθαλψης περνάει από το κράτος, κυρίως στην οικογένεια του αρρώστου. «Ξέρουμε ότι η ποιότητα της περίθαλψης δεν θα είναι η ίδια εάν επικρατήσουν μόνο ιδιωτικές κλινικές», λέει.

Δίπλα μας παρακολουθεί διακριτικά την κουβέντα η σύζυγος και συνεργάτις του, κ. Αθηνά Φραγκούλη. Οταν μιλάμε για το σήμερα και την πορεία της αποασυλοποίησης, σπεύδει να προσθέσει: «Δεν ανοίγονται τα χαρτιά για την επόμενη ημέρα. Λέγεται ότι κλείνει το ψυχιατρείο, όμως δεν λέγεται ποια θα είναι η επόμενη φάση και ο κόσμος που είναι μαθημένος να ακουμπάει με ασφάλεια στο κομμάτι αυτής της περίθαλψης νιώθει μετέωρος. Βλέπουμε να κλείνουν κέντρα ψυχικής υγείας και να μη φτιάχνονται καινούργια. Υπάρχει μια αβεβαιότητα για την επόμενη μέρα». Οπως εξηγούν, είναι απαραίτητη η λειτουργία ψυχιατρικών κλινικών στα γενικά νοσοκομεία, κέντρων ημέρας και ψυχικής υγείας, κέντρων κρίσης για την αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών. «Εχουμε ανάγκη και την παράλληλη λειτουργία οικοτροφείων και διαμερισμάτων σε ένα κλίμα αρωγής της κοινότητας. “Κλειδί” είναι οι κινητές μονάδες ψυχικής υγείας που επισκέπτονται απομακρυσμένα χωριά. Σήμερα και άλλοι φορείς, εκτός από την Εταιρεία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας, τον δικό μας φορέα, σε συνεργασία με τοπικούς παράγοντες, λειτουργούν κλιμάκια σε απομακρυσμένες ορεινές και νησιωτικές περιοχές. Είναι ευχάριστη αυτή η πραγματικότητα», λέει ο 89χρονος ψυχίατρος.

Ο γιατρός πρέπει να δονηθεί συναισθηματικά, να μην είναι παρατηρητής

Καθ’ όλη τη διάρκεια της τρίωρης συζήτησής μας, ο κ. Σακελλαρόπουλος παρακολουθεί τις αντιδράσεις μου – ακόμα κι όταν η σκέψη του ξεστρατίζει σε άλλους συνειρμούς. «Παρατηρούσα πώς με άκουγες», λέει κάποια στιγμή. Με παρόμοια προσοχή και την ίδια ζεστή φωνή υποδέχεται τόσα χρόνια τους ασθενείς του.

«Ψυχικά ασθενής είναι ο άνθρωπος που υποφέρει από έναν πόνο αφόρητο συγκριτικά με τους σωματικούς πόνους», λέει. «Από την ψυχανάλυση δεν ζητάμε μια ουτοπική λύση, αλλά προσπαθούμε να βελτιώσουμε τη σχέση θεραπευτή - θεραπευομένου έχοντας επίγνωση ότι δεν είμαστε Θεοί».

Στόχος του κ. Σακελλαρόπουλου ήταν να αντικαταστήσει τα δεσμά των ψυχωσικών ασθενών με ανθρώπινους δεσμούς. Στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Θεμέλιο της ψυχιατρικής, ο θεραπευτικός δεσμός θεραπευτή - θεραπευόμενου» γράφει ότι με τις επισκέψεις στα σπίτια των ασθενών οικοδομούνταν σχέσεις εμπιστοσύνης. Επειτα με μεγαλύτερη ευκολία, αφού διαπίστωναν ότι δεν θα ήταν υποχρεωμένοι να απομακρυνθούν από το οικογενειακό και κοινωνικό τους περιβάλλον, οι γιατροί μπορούσαν να πείσουν τους ασθενείς να συνεργαστούν και να ακολουθήσουν την απαραίτητη θεραπευτική αγωγή. «Ο γιατρός πρέπει να δονηθεί συναισθηματικά, να μην είναι ψυχρός παρατηρητής», λέει και μου δείχνει το εξώφυλλο του βιβλίου. «Βλέπεις αυτήν τη φωτογραφία;», ρωτάει. «Τη βρήκα στο αρχείο του Αιγινήτειου. Δεν ξέρω ποιος την έχει τραβήξει, αλλά σε αυτήν την εικόνα βλέπεις τη στοργή για την οποία μιλάω». Η φωτογραφία που μου δείχνει από το εξώφυλλο του βιβλίου τραβήχτηκε το 1964. Στο βάθος διακρίνονται θεραπευτές και θεραπευόμενοι να παίζουν βόλεϊ. Μια νοσοκόμα βοηθάει μια ηλικιωμένη ασθενή να περπατήσει και μπροστά στο κάδρο φαίνεται ο κ. Σακελλαρόπουλος με μια συνάδελφό του, τη Θέμιδα Καλή, να μιλούν με ένα νεαρό σχιζοφρενή στην πρώτη του κρίση.

Καθώς ξεφυλλίζει τις σελίδες του βιβλίου του, η ματιά του πέφτει σε ένα απόσπασμα της Σονάτας του Σεληνόφωτος, του Γιάννη Ρίτσου. Τη διαβάζει χαμηλόφωνα, σαν να μονολογεί: «Το ξέρω πως καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα/ μονάχος στη δόξα και στο θάνατο. / Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί./ Αφησέ με να ’ρθω μαζί σου». Σε αυτούς τους στίχους συμπυκνώνεται και εκφράζεται, όπως λέει έπειτα, η δική του προσπάθεια με τους ψυχικά ασθενείς.

Από το 1985 μέχρι και το 1990 εγκαθίστανται στο οικοτροφείο της Φωκίδας 14 ασθενείς έπειτα από 15 ή και περισσότερα έτη παραμονής σε ψυχιατρεία. Ακολουθούν τρόφιμοι της Λέρου. Αρχικά, κάποιοι από αυτούς δεν ξέρουν πώς να κοιμηθούν σε κρεβάτι ή δεν μπορούν να αρθρώσουν λέξεις. Γρυλίζουν αντί να μιλούν. Ο χρόνιος εγκλεισμός και η παραμέληση τούς είχαν μετατρέψει σε αγρίμια. Σήμερα, οι ίδιοι άνθρωποι απολαμβάνουν την αποδοχή της τοπικής κοινωνίας.

Στην Αμφισσα

Πριν από τρία χρόνια επισκέφτηκα τα προστατευόμενα διαμερίσματα της Αμφισσας. Εκεί οι ασθενείς μοιράζονται τις δουλειές του σπιτιού και κάνουν τον δικό τους προϋπολογισμό της εβδομάδας με χρήματα που τους δίνονται. Το καλοκαίρι πηγαίνουν διακοπές στη θάλασσα μαζί με τους θεραπευτές τους, έχουν ελευθερία κινήσεων στην πόλη, κάθονται στα καφενεία μαζί με τους ντόπιους και συμμετέχουν επίσης στην τοπική χορωδία. Εκεί, συνάντησα και κάποιους από τους πρώτους ασθενείς του κ. Σακελλαρόπουλου, κάποιοι εκ των οποίων είχαν περάσει και από τη Λέρο.

Ενας από τους ασθενείς, αυτούς της Αμφισσας, μας ξενάγησε στην πόλη, μας έδειξε το δωμάτιό του και μαγείρεψε. Πριν από την εκδήλωση της νόσου ήταν εργάτης στη νηματουργία. Ωσπου μια ημέρα η οικογένειά του έχασε τα ίχνη του. Υστερα από χρόνια νοσηλείας σε ψυχιατρείο, αυτός κατάφερε να ανακτήσει σε μεγάλο βαθμό την αυτονομία του με τη βοήθεια των εκεί ψυχολόγων, νοσηλευτών και κοινωνικών λειτουργών. Στο τέλος της επίσκεψής μας προσέφερε στην ψυχολόγο που μας συνόδευε έναν ασημένιο σταυρό που είχε αγοράσει με δικά του χρήματα. «Μου θυμίζεις την κόρη μου», της είπε. «Στις δικές μας δομές οι άρρωστοι άρχισαν να είναι πρώην άρρωστοι», λέει ο ομότιμος καθηγητής. «Είχαν τη δυνατότητα να εκφραστούν και να πουν τις απόψεις τους».

Τον ρωτάω εάν έχει φθαρεί ο ίδιος ψυχολογικά έπειτα από όλες αυτές τις εξομολογήσεις που έχει ακούσει στη διάρκεια της καριέρας του. «Οχι», απαντάει. «Μπορούσα να βλέπω αποτελέσματα και να βοηθάω ανθρώπους και από αυτό αντλώ ικανοποίηση. Με τροφοδοτεί αυτό το γεγονός», τονίζει.

Η συνάντηση

Με τον κ. Σακελλαρόπουλο βρεθήκαμε στη μονοκατοικία του στο Μετς. Καθήσαμε στο γραφείο του και κουβεντιάσαμε πίνοντας γαλλικό καφέ.

Oι σταθμοί του

1926
Γεννιέται στην Αθήνα.

1954
Μετά τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μετεκπαιδεύεται στη Γαλλία μέχρι και το 1961 σε πανεπιστημιακά κέντρα και τμήματα νευρολογίας, ψυχιατρικής και παιδικής ψυχιατρικής.

1974
Εργάζεται μέχρι σήμερα σε επιτροπές μελέτης για τη νομοθεσία σχετικά με την περίθαλψη των ψυχασθενών.

1981
Ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας.

1984
Συμμετέχει μέχρι και σήμερα σε επιτροπές, ευρωπαϊκές και ελληνικές, για τη μελέτη της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα.

1985
Εκλέγεται καθηγητής Ψυχιατρικής και Παιδοψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου. Την ίδια χρονιά ξεκινούν να εγκαθίστανται στο οικοτροφείο της Φωκίδας οι πρώτοι ψυχικά ασθενείς, ύστερα από πολυετή περίθαλψή τους σε ψυχιατρεία.

Δεν είναι ορατοί οι σύνδεσμοι (links). Εγγραφή ή Είσοδος