"Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά" Υπάρχει σήμερα;

[Δ. Κουναλάκης]

Αποδίδεται στο Ρήγα Φεραίο το "Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά", και είναι η μισή αλήθεια, αλλά εμψύχωνε για την επανάσταση. Δεν ήταν δική του φράση κατ αρχάς, το παραδέχεται ο ίδιος στο βιβλίο του «Φυσικής απάνθισμα», που εκδόθηκε στη Βιέννη το 1790. Γράφει ότι είναι γνωμικό του Haller. Όμως ο Dr. Albrecht Hallers το 1734 σε ένα ποίημα του γράφει: "Wer frey darf denken denket wohl" το οποίο μεταφράζεται "Αυτός που μπορεί να σκέφτεται ελεύθερα, σκέφτεται καλά" Η φράση αυτή κυκλοφορούσε μαζί με άλλες ανάλογες στην έτοιμη για επανάσταση Ευρώπη, ένα καζάνι που έβραζε.

Άκουγα από μικρός αυτή τη φράση και μου δημιουργούσε μια αντίφαση: "Υπάρχει τρόπος να ελέγξεις τι συλλογίζεται κάποιος; Μπορείς να του περιορίσεις τι συλλογίζεται;" Ο μόνος τρόπος να περιορίσεις το συλλογισμό είναι να μην μπορεί να σκεφτεί ο άλλος. Και η έλλειψη εκπαίδευσης είναι ένα στοιχείο σε αυτό, που είχαν ξεκινήσει να το καλύπτουν τα "κρυφά" ή φανερά σχολειά. Μήπως η παράφραση του Ρήγα Φεραίου αλλάζει και το νόημα της φράσης; Αναζητώντας την φράση στο κείμενο του Ρήγα Φεραίου, είδα ότι μιλούσε για την ελευθερία έκφρασης στην επιστήμη. Όμως ο γιατρός και  φυσιολόγος  Albrecht Hallers δεν είχε τα προβλήματα του Γαλιλαίου και του Κοπέρνικου. Τι τον ώθησε να πει αυτή τη φράση;

Αναζήτησα το ποίημα που περιέχει αυτή τη φράση και το βρήκα εδώ: Δεν είναι ορατοί οι σύνδεσμοι (links). Εγγραφή ή Είσοδος
Διαβάζοντας τους προηγούμενους δύο στίχους, η κατάσταση ξεκαθαρίζει:
"Ελευθερία, νίκη και πλούτος στη γη,
δεν μπορούν να γίνουν στο άγονο πνεύμα/
Αυτός που μπορεί να σκέφτεται ελεύθερα, σκέφτεται καλά/"

Τι σημαίνει να σκέφτεσαι ελεύθερα; Καμιά τεχνολογία μέχρι σήμερα δεν μπορεί να ελέγξει ή να περιορίσει τι σκέφτεσαι. Τι ακριβώς είναι αυτό που δεν σε αφήνει να σκεφτείς ελεύθερα; Μα φυσικά, οι προκαταλήψεις σου, οι εμπειρίες σου, η εμπιστοσύνη σου σε πρόσωπα και σε πράγματα, η αποδοχή σου ότι κάτι είναι σίγουρα σωστό. Μπορείς άραγε να τα ψάχνεις όλα; Θα εμπιστευτούμε το γιατρό, το καθηγητή πανεπιστημίου, το συνάδελφο μας, το φίλο μας και σίγουρα θα το καταπιούμε αμάσητο αν μας ακούγεται βολικό ή χαϊδεύει τον εγωισμό-ηρωισμό μας.

Το 1978 η UNESCO αποφάσισε να ασχοληθεί με τον λειτουργικό αναλφαβητισμό, αυτοί που δεν ήξεραν γραφή και ανάγνωση είχαν αρχίσει να τελειώνουν. Το 99% των αποφοίτων γυμνασίου στη Ρωσία ήταν εγγράμματοι, αλλά μόλις το ένα τρίτο αυτών μπορεί να κατανοήσει ένα λογοτεχνικό ή ένα επιστημονικό κείμενο. Ανάλογα τα ποσοστά και στη Δύση. Σήμερα δεν μιλάει πια κανένας: Δεν είναι Political correct να μιλάς για ένα πρόβλημα που τελικά φαίνεται να έχει γονιδιακή βάση. Μοιάζει να είναι μια προσπάθεια του εγκεφάλου, να μειώσει την κατανάλωση της ενέργειας που απαιτεί η επεξεργασία τόσων ερεθισμάτων που δέχεται. Ή απλά ίσως να μην προλαμβάνει να τα επεξεργαστεί. Και τότε αρχίζει να διαλέγει με βάση την εμπειρία και την εμπιστοσύνη, χωρίς να σκέφτεται.

Είναι τρομακτικό το αίσθημα να μην καταλαβαίνεις τι συμβαίνει γύρω σου... Είναι ο λόγος που φτιάχτηκαν οι κοινωνίες: Αν είσαι σε μια αγέλη, σε μια ομάδα, σε ένα κόμμα, σε μια παρέα, πάντα θα υπάρχει κάποιος περισσότερο ανοιχτομάτης να δώσει ρυθμό, πορεία και στόχο στην αγέλη. Και τα πράγματα πρέπει να απλοποιούνται: Υπάρχει ο κακός και ο καλός. πχ το κακό ΝΑΤΟ, η καλή Ρωσία.

Πως το αντιμετωπίζει κανείς αυτό; Με εκπαίδευση, εκπαίδευση, εκπαίδευση. Είναι η μοναδική περίπτωση που η εκπαίδευση είναι χρήσιμη όπως γίνεται. Και απαιτεί συνεχεία έλεγχο, διόρθωση, προσαρμογή ΚΑΙ αξιολόγηση. Κάτι που δεν πήραμε ποτέ στα σοβαρά στην Ελλάδα. Μην σας ξενίζουν τα ποσοστά που βλέπουμε για τους έλληνες και πως αντιμετωπίζουν τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Όλα όσα συμβαίνουν γύρω μας είναι προβλέψιμα. Αυτό που είναι δύσκολο είναι να μπορείς να σκέφτεσαι ελεύθερα.

ΥΓ. Ευχαριστώ πολύ την εξαιρετική (και συντέκνισσα) Χρύσα Πετράκη για την βοήθεια στην μετάφραση και κατανόηση της γλώσσας του ποιήματος.